|
| |
DUULLAANKII BADARTII
LABAAD
Markii Rasuulku SCW uu ka soo laabtay qabiilooyinkii reer baadiyaha ahaa
wuxuu galay tabaabushe iyo is diyaarin uu isku diyaarinayo ballantii ay qureysh
wada galeen maalinkii Uxud oo ahayd in sannadka dambe Badar la isugu yimaaddo.
Markii la marayo bishii Shacbaan, sannadkii 4aad ee hijriga ayaa Rasuulka SCW oo
hoggaaminaya ciidan gaaraya 1500 nin ka soo baxay Madiina, wuxuuna Madiina madax
uga soo dhigay Cali binu Abii-dhaalib, waxa ayna wateen 10 faras. Wuxuu Rasuulku
SCW tegey ceelkii Badar, halkaas oo uu degey kuna sugayey gaaladii qureysheed.
Dhinicii reer Makka, Abuu Sufyaan oo ahaa hoggaamiyahooda wuxuu Makka kala
soo baxay ciidan gaaraya 20000 oo nin, waxa ayna wateen 50 faras. Abuu Sufyaan
iyo ciidankiisii markii ay marayaan meesha la yiraahdo Marri Dhahraan ayaa isaga
oo ilaa markii uu Makka ka soo baxay caga jiidayey, waxaa Ilaahay ku diray
baqdin iyo argagax, isaga oo ka baqaya in Badartani noqoto Badartii hore oo
kale, sidaa darteed wuxuu go’aansaday in uu laabto, ciidankiisiina wuxuu ku yiri
“qureyshey idiinma wanaagsada (dagaal) sannad barwaaqo ah mahane, sannadkanina
waa sannad abaareed, marka anigu waa laabanayaaye ha la laabto”. Ciidankii
qureysh oo awalba caga jiida ahaa, aadna u niyad xumaa waxa ay halhaleel u
qaateen go’aankii Abuu Sufyaan waxa ayna ku laabteen Makka.
Ciidankii muslimiintu waxa ay Badar degganaayeen 8 maalmood, dabadeedna
markii ay ogaadeen in ay qureyshi baqday oo ay Makka ku noqotay ayay ganagsi
galeen oo alaabtii ay wateen gadeen kana faa’iideen suuqii, waxay u
baahnaayeenna ka gateen, maxaa yeelay Badar waxa ay ahaan jirtey meel lagu kulmo
oo badeecada lagu kala beddesho. Ka dibna waxa ya ciidankii muslimiintu ku
laabteen Madiina iyaga oo Cisi iyo guul wata, lana ogaaday awooddooda iyo in
qureysh ka baqday.
DUULLAANKII
DUUMATUL-JUNDUL
Markuu Rasuulku SCW ka soo laabtay Badartii labaad, waxaa la arkay awooddii
muslimiinta, mandiqaddiina waxa ay noqotay amni iyo nabadgelyo, cid walbana
candhuuftay dib u liqday. Hase yeeshee markii lix bilood laga joogo Badartii
labaad ayaa waxaa Rasuulka SCW loo soo gudbiyey in qabiilooyin degganaa meesha
la yiraahdo Duumatul-Jnudul oo dhinaca Shaam xigta, loogana socod Madiina 15
beri, ay jid gooyayaal (burcad) noqdeen oo ciddii jidkaa martaba dhacaan isla
markaasna ay isu diyaarinayaan sidii ay duullaan Madiina ugu soo qaadi lahaayeen.
Wuxuu markaas Rasuulku SCW la baxay ciidan gaaraya 10000 nin, wuxuuna Madiina
madax uga dhigay Subaac binu Curfada, waqtigaas oo ahaa 25kii bishii Rabbiicul-Awa,
sannadkii 5ad ee hijiriga. Intii uu jidka ku sii jirey, Rasuulku SCW wuxuu
qabtay nin reer banii Cudra ah oo la oran jirey Madkuur, wuxuu kaxaystay si uu
waddada u tusiyo.
Rasuulka SCW iyo ciidankiisu waxa ay soconayeen habeenkii, maalinkiina way
degayeen si ay acdaa’daa Ilaahay u qabtaan iyaga oo khabardaar ah. Hase yeeshee
markii ay muslimiintu u soo dhow yihiin ayey maqleen oo kala yaaceen. Rasuuulku
SCW meeshii ayuu gaaray oo maalmo degganaa, wuxuu dhinacyada u kala diray
ciidamo laakiinse waxba lama soo helin, ka dibna Rasuulku SCW Madiina ayuu ku
soo laabtay.
Rasuulka SCW iyo ciidankiisii markii la arkay in ay Shaam ku duuleen oo cid
kasta o rabsho laga dareemo meesheeda loogu tegayo ayaa qabiil walba edeb
yeeshay oo aamusay, in uu hoos ka guuxo maahee, mandiqaddiina waxay noqotay
nabadgelyo iyo amaan, waxaana fududaaday mashaakilkii muslimiinta ka heysta
gudaha iyo dibedda, munaafiqiintii muslimiinta ku dhex jirteyna way aamuseen.
Sidoo kale qabiiilkii yahuudda ahaa ee haray wuxuu ku dadaalay ilaalintii
ballantii ka dhexeysay iyaga iyo muslimiinta. Reer baadiyihii awal Madiina ku
soo qamaamayeyna waxa ay qaateen dersi oo waa degeen. Sidoo kale nimankii
qureysh ee awal kibirka iyo isla weynidu ku jirteyna waxa ay joojiyeen
duullaamadii, muslimiintiina waxa ay heleen fursad ay ku fidiyaan dacwadoodii
islaamka, degaankiina iyaga ayaa hogaanka u qabtay.
DUULLAANKII AXSAAB
Markii Ilaahay muslimiintii cisi siiyey oo ay ku xoogeysteen mandiqaddii
Jasiiratu-Carab, carabtii iyo yahuuddii ag degganaydna ay qolo gaar u haweysata
muslimiinta yaraatay oo cid walba ka baqday, nimankii ugu xoogga iyo dhibka
badnaa ee qureyshna ay salka dhulka ku dhufteen, ayaa yahuuddii laga raray
Madiina waxay sameeyeey khiddo ay rabaan in ay qabiilooyinka oo dhammi (yahuud
iyo carab) ugu kulmaan muslimiinta oo dabar gooyaan.
Khiddadaas waxa ay ahayd: 20 nin oo ahaa odeyaashii yahuuddiii reer binuu
Nadiir ayaa Khaybar ka tegey oo Makka aaday, waxayna qureysh ku boorriyeen la
dagaallanka Rasuulka SCW iyo muslimiinta ikyo sidii ay isaga kaashan lahaayeen.
Qureysh oo sumcadeedii iyo magaceedii hoos u dhacay markii ay baqeen ballantii
Badartii labaad oo dhexda ka laabteen, kana cabsadeen oo ku dhici waayeen in ay
keligood Nabiga SCW la dagaallamaan waxa ay u arkeen in fursaddani tahay fursad
dahab ah oo aan la heli karin, waxayna isla markiiiba qaateen fikraddaas ay
yahuuddu u so jeedisay.
Labaatankii nin waxay sidii oo kale ugu tageen oo ugu boorriyeen la
dagaallanka Rasuulka SCW qabiilooyinkii reer Qadafaan. Ka dibna waxay u tageen
qabaa’ilkii kale ee reer baadiyaha ahaa, dhammaantoodna gacmo furan ayey ku soo
dhoweeyeen, wayna u riyaaeen fikraddaas maxaa yeelay waxaa dhammaantood buuxiyey
ciil iyo caro ay u qabeen Nabiga SCW iyo axaabtiisa. Yahuuddu way ku najaxda
siyaasaddii iyo khiddadii ay wadatay, waxayna isku soo ururisay acdaa’dii Alle
ee dhulkaas degganayd si ay Nabiga Alle SCW ula dagaallamaan, nuurkii Allena u
damiyaan.
Waxaa intaa dabadeed soo baxay oo Madiina duullaan ku soo qaaday ciidamo
aad u tiro badan oo ka kooban qabiilooyin kala duwan, waxayna dul degeen Madiina.
Dhinaca koonfurta waxaa Madiina uga yimid qureysh iyo xulafadoodii, waxayna
ciidammadoodu gaarayeen 4,000 oo nin, waxaana hoggaaaminayey Abuu Sufyaan,
dhexdana waxaa kaga soo darsamay reer banuu Suelym. Dhinaca bari waxaa Madiina
kaga yimid qabaa’ilkii reer Qadaafaan oo kala ahaa: banuu Fasaara oo uu
hoggaaminayey Cuyeyna binu Xusin, banuu Murra oo uu hoggaamineyey Xaarith binu
Cawf, banuu Ashjac oo uu hoggaaminayey Mascar binu Rukheyla iyo banuu Asad.
Qabiilooyinkaas reer Qadafaan waxay ciidammadoodu ahaayeen 6,000 oo nin. Dadkii
muslimiinta ahaa ee waqtigas Madiina deggenaa, haddii ragooda, dumarkooda iyo
carruurtooda la isku daro, ma aysan gaareyn tiradaas.
Rasuulku SCW markii la soo gaarsiiyey duullaanka qabiilooyinkaas iyo
ciidammada ay wateen oo isku soo bahaystay sidii ay u dabar goyn lahaayeen
islaamka iyo muslimiinta, ayuu muslimiinta ahaa isugu yeeray shir guud oo loo
dhan yahay, lagagana wada hadlayo sidii looga hortegi lahaa acdaa’daas Alle.
Muddo markii arrinkii laga wada hadlayey ayaa nin asxaabta ka mid ahaa oo la
oran jirey Salmaanul-Faarisi, oo ahaa reer Faaris, wuxuu yiri “Rasuulkii Allow
annagu markii aanu Faaris joogney haddii nala hareereeyo godad ayaan qodan
jirney”. Rasuulku SCW wuu ku farxay ra’yigaas iyo khiddadaas uu Salmaan keenay
taas oo ahayd khiddaad cajiib ah oo aysan caRabbi horey u aqoon, wuxuuna markaa
Rasuulku SCW bilaabay fulinteedii, Tobanki ninba wuxuu amray in ay qodaan god
dherekiisu yahay 40 dhudhun, baliciisuna yahay 9 dhudhun, dhammaan godkii
laqodayeyna waxaa uu dherekiisu ahaa 500 oo dhudhun.
Ciidankii muslimiintu si firforcooni iyo hawlkarnimo ka muuqato ayuu u hawl
galay, Rasuulkuna SCW amar intuu bixiyey is kama fariisane hawshii ayuu
dhiniciisa ka qabtay isaga oo muslimiinta dhiirrigelinaya una duceynaya oo leh
“Allahayow nolosha Aaskhiro ma ahane nolol kale ma jirto, una Dambi dhaaf
Muhaajiriin iyo Ansaar”, asxaabtuna iyagoo hawshii qabanaya waxay lahaayeen
“waxa aan nahay kuwii Maxammed SCW kula baayactamay Jihaad inta aannu nool nahay”.
Saxabigii Baraa’ ibnu Caasim isaga oo ka hadlayay Rasuulka SCW shaqadiisa wuxuu
yiri “waxa aan arkay Rasuulkii Alle oo ciidda ka rogaya godkii ilaa aan ka arkay
calooshiisa haraggeedii oo boor qariyey, wuuna timo badnaa, waxa aan maqlay
isaga oo akhrinaya tix uu tiriyey Cabdullaahi binu Rawaaxa isaga oo ciidda
rogaya, wuxuuna lahaa “Allahayow adiga haddii aadan ahayn ma hunuunneen, ma
sadaqaysanneen, mana tukanneen, nagu soo deji deggenaaan, gommodahayagana sug
haddii aan la kulanno (cadowga), hore ayey noogu qooqeen haddii ay fitno (gaalnimo)
nala dooneenna waan diidneay”.
Waxaa Rasuulka SCW iyo asxaabtiisa intii ay godadkaas qodayeen oo ay
hawshaas ku jireen la soo gudboonaatay gaajo aad u daran ilaa ay ka gaareen in
ay calooshooda dhagaxyo ku xirtaan. Saxaabiga la yiraahdo Abuu Dhalxa isaga oo
arrinkaa ka hadlaya wuxuu yiri “Rasuulka SCW ayaan u sheegannay gaajada na
haysey, waxaannuna feydnay caloolahayagii oo hal hal dhagax ku xiran yahay,
markaas ayuu Rasuulku SCW calooshiisii feydey mise labo dhagax baa ku xiran”.
Waxyaalihii goobtaa ka dhacay, oo aan la soo koobi karin, haddii aan wax ka soo
qaadanno dhinicii mucjisaadka iyo calaamooyinkii Nabinnimada. Waxa uu yiri
Jaabir ibnu Cabdullaahi “waxaan arkay Rasuulka SCW oo gaajo darani ka muuqato,
markaas ayaan guriga tegey oo neef (ari ah) qalay, saac qamadi ahna xaaskaygii
ayaan u geeyey oo ku iri “u muufee Rasuulka Alle scw iyo dhowr nin oo soo raacda”.
Markii muufadii la dubey, hilibkiina bislaaday ayuu Jaabir Rasuulka SCW hoos ula
hadlay, markaas ayaa Rasuulku SCW u dhawaaqay wax Alle wixii godadka ku jirey oo
dhan, markaas ayey ka cuneen xeeradii hilibku jirey iyo xoogaagii muufada ahaa
ilaa ay dhamaaantood ka wada dhergeen raashinkii oo weli sidiisi ah”.
Sidoo kale gabar la dhalatay Nucmaan binu Bashiir iyada oo timir yar u
wadda aabbeheed iyo abtigeed ayey Rasuulka SCW soo martay, markaas ayuu intuu
timirtii ka qaaday u yeeray ciidankiii oo dhan, markaas ayey cuneen ilaa ay ka
wada dhergeen timirtii oo intii ka badan.
Waxyaalihii kale ee meeshaa ka dhacay oo muujinayey mucjisaadka Rasuulka
SCW waxaa ka mid ahaa in Baraa’ ibnu Caasim uu yiri “maalinkii Khandaq godadkii
qaarkood waxaa naga hor yimid dhagax aan loodin weyney, markaas ayaannu Rasuulka
SCW u sheegnay, markii uu yimid ayuu “Bismillaah” intuu yiri hal mar ku dhuftay
dhagaxii, dhagaxii ayaa qayb ka jabtay, wuxuu markaas yiri “Allaahu Akbar waxaa
la i siiyey furayaashii Shaam, Ilaah baan ku dhaartaye waaba aniga oo hadda
eegaya sarahoodii gudguduudnaa”, markaas ayuu mar kale ku dhuftay dhagaxii, qayb
kale ayaa jabtay wuxuuna yiri “Allaahu Akbar waxaa la i siiyey furayaashii
Faaris, Ilaah baan ku dhaartaye waaba aniga oo hadda u jeeda sarahoodii
cadcaddaa”. Mar saddexaad ayuu ku dhuftay dhagaxii intuu “Bismillaahi” yiri,
waxaa markaas jabtay qaybtii dhagaxa ugu dambaysay, markaas ayuu yiri “Allaahu
Akbar waxaa la i siiyey furayaashii Yaman, Ilaah baan ku dhaartaye waaba aniga
oo meeshan uga jeeda albaabadii Sanca”.
Nimankii munaafaqiinta ahaa, ee afka islaamka ka sheeganayey, markii ay
maqleen hadalladaas Rasuulka SCW ayey dheheen “godad baannu qodanaynaa oo baqdin
darteed madaxa ayaannu kor u qaadi la’nahay, isna wuxuu noogu sheekeynayaa in
aanu furan doonno dowladihii waweynaa ee Ruum iyo Faaris”.
Hadii aan wax ka soo qaadanno khiddadii muslimiinta, Madiina waxaa ku
wareegsanaa buuro iyo beero dhinaca woqooyi maahane, sidaa darteed wuxuu
Rasuulku SCW amray in dhufeysyada laga qodo dhinacaas woqooyi, maxaa yeelay
wuxuu ahaa dhinaca ugu daran ee Madiina looga imaan karayey. Ciidankii
msulimiintu waxa ay dhufeystka qodi jireen maalinkii, habeenkiina guryahooda
ayey u hoyan jireen ilaa uu dhufeyskii ka dhammaaday, ciidammadii gaaladuna ka
yimaaddeen.
Ciidammadii gaalada, oo sidii aan soo sheegnayba ahaa ciidammo aad u xoog
badan , iskuna soo bahaystay in ay muslimiinta cirib tiraan, markii ay dadkii
muslimiinta ahaa arkeen waxa ay dheheen hadalka ay aayaddani tilmaantay:
((MARKAY MU’MINIINTU ARKEEN ASXAABTII WAXAY DHEHEEN
KANI WAA KII ALLE IYO RASUULKIISU NOO YABOOHEEN, ALLE IYO RASUULKIISUNA WAA RUN
SHEEGEEN, UMANA SIYAADIN WAXAAN IIMAAN IKYO HOGAANSAMID AHAYN)), (Suuratul-Axsaab
22).
Laakiin kuwii munaafaqiinta ahaa markii ay arkeen ciidammada aadka u tirada
badan ayaa waxaa ku dhacay cabsi iyo argagax, Allahna isaga oo ficilladoodii
tilmaamaya wuxuu qur’aankiisa ku yiri:
((MARKAY YIRAAHDEEN MUNAAFIQIINTII IYO KUWII QULUUBTA
KA JIRANAA ALLE IYO RASUULKIISU SCW WAXAN DHAGAR AHAYN NOOMA YABOOHIN)), (Suuratul-Axsaab
12).
Ka dib Rasuulku SCW wuxuu diyaariyey ciidammadiisii, wuxuuna la soo baxay
ciiidan gaaraya 3,000 oo nin, waxayna tageen dhufeyskoodii, Shicaarka ciidanku
wuxuu maalinkaas ahaa (XAAMIIM LAA YUNSARUUN). Magaalada Madiina wuxuu Rasuulku
SCW u xilsaaray Cabdullaahi ibnu ummi Maktuum.
Ciidankii qureysh oo ahaa 4,000 oo qof wuxuu degey meesha la yiraahdo
Majmuucul-Asyal oo ah dhinaca woqooyi ee Madiina, qabiilooyinkii reer Qadafaan
oo gaarayey 6,000 waxay degeen dhinaca bari ee buurta Uxud. Ciidammadaasi markii
ay arkeen khiddadii muslimiinta iyo dhufeyska ay qoteen ayey la cajabeen waxayna
dheheen “tani waa khiddad aysan carab hore u aqoonin”, waxayna ku
wareegaaleysteen dhufeyska hareerihiisii iyaga oo raadinaya meel uu ka gaaban
yahay oo ay ka geli karaan. Ciidankii muslimiintu wuxuu la socday
dhaqdhaqaaqooda, wuxuuna ku ganayey fallaaro. Ciidankii farooleyda qureyshtu
wuxuu aad isugu hawlay meel uu godku karin gaabo ka leeyahay, wax ay ku
wareegaanba waxay markii dambe koox ka mid ihi heshay meel yar oo ciriiri ah.
Kooxdaas waxaa ku jirey Camar binu Cabdi-wuddi, Cikrama binu Abii-Jahal iyo
Daraar binu Khadhaab. Waxaa markaa ka hor tegey kox muslimiin ah oo uu ku jirey
Cali binu Abii-dhaalib, markii meeshii la isugu tegeyna Camar binu Cabdi-wuddi,
oo ka mid ahaa geesiyadii qureysh, ayaa dalbaday mubaaraso (wax u soo baxa).
Cali binu Abii-dhaalib ayaa markaas u soo baxay, intii aan foodda la is darin
ayaa Cali la hadlay oo ku yiri “Camaro waxa aad (hadda ka hor) Alle ballan uga
qaadday in haddii nin qureysh ihi kuugu yeero labo arrimood midkood aad ka
qaadanayso, marka waxa aan kuugu yeerayaa Alle iyo Rasuulka SCW iyo islaamka”.
Camar wuxuu yiri “waxaas dan kama lihi”, markaas ayaa Cali ku yiri “waxa aan
marka kuugu yeerayaa in aad soo degtid”, Camar wuxuu yiri “sabab, walaalkey
wiilkiisiiyow, Ilaah baan ku dhaartaye ma jecli in aan ku dilo”. Cali ayaa
markaa ku yiri “laakiin Ilaah baan ku dhaartaye aniga ayaa jecel in aan ku dilo”.
Markaas ayuu Camar xanaaqay oo faraskiisii boqno gooyey, wejigana seeeg uga
dhuftay (si aysan baqdin u gelin). Ka dib foodda ayaa la daray, muddo yar ka
dibna Cali waa ka takhallusay ninkaas. Kooxdii la socotey markii ay arkeen waxa
ku dhacay saaxiibkood Camar iyo sida dhakhsaha leh oo loo diley ayey baqdeen oo
cagaha wax ka dayeen ilaa uu ninkoodii khatarta ahaa ee Cikrama binu Abii-Jahal
ka cararay warankiisii.
Ciidammadii gaaladu waxay soo qaadeen weerarro is dabajoog ah oo aad u
daran hase yeeshee si fiican ayaa loo caabbiyey, iyadoo waxa lagu dagaallamayey
ahaayeen fallaaro iyo warmo, maxaa yeelay seefo laguma dagaallami karin oo
labada ciidan god baa u dhexeeyey. Weerarradaasi waxa ay sababeen in maalmaha
qaarkood muslimiintii tukan kari waayaan, markarka qaarkoodna madaxa kor u qaadi
waayaan. Saxiixeynku waxa ayka wariyeen Jaabir binu Cabdullaahi in Cumar binu
Khadhaab yimid isaga oo caayaya gaaladii querysheed wuxuu yiri “Rasuulkii Allow
ma karin in aan tukado (casar) ilaa ay qorraxdii ka dhacday”, markaas ayaa
Nabiga SCW yiri “aniguba ma tukan Ilaah baan ku dhaartaye”, markaas ayey isu
raaceen meel la yiraahdo Budxaa oo ku weyso qaateen, casarkiina ku tukadeen
markii qorraxdii dhacday, dabadeedna maqribkii ayey tukadeen. Rasuulkuna SCW wuu
habaaray gaaladaas, salaaddii ay ka tagsiiyeen darteed. Bukhaari wuxuu ka
weriyey Cali binu Abii-dhaalib in uu Rasuulku SCW yir i”Ilaah ha ka buuxiyo (gaalada)
guryahooda iyo qubuurohooda naar sida ay nooga mashquuliyeen Salaatu-Wusdhaa (Salaadda
Cassar) ilaa ay qorraxdu ka dhacday. Sidoo kale Axmed binu Xanbal iyo Shaafici
waxay weriyeen in gaaladu maalintaa muslimiinta ka mashquuliyeen salaadihi duhur,
casar, maqrib, iyo cishe, ka dbna hal mar ayaa la wada tukaday.
Waqtigaas dadka muslimiinta ah ay salaaduhu ka tegayeen wuxuu ahaa intii
aan la jideyn Salaatul-Khawfka. Ka dib waxaa la jideeyey Salaatul-Khawfka oo uma
bannaana in ay salaad ka tagto qofka muslimka ah jihaad kasta oo uu ku jiro iyo
xaalad kasta oo la soo derista illaa labo arrimood maahane: Hilmaan iyo hurdo,
iyagana markii uu qofku xusuusto ama tooso ayuu salaaddisii tukanayaa. Halkaas
waxaa laga garanayaa weynida salaadda iyo meesha ay islaamka ka joogto oo ah in
aan marnaba la oggoleyn in qof muslim ah uu salaadda dayaco. Salaadduna waa
xiriirka ka dhexeeyea qofka iyo Rabbigiis, waan waxa kala sooca islaamka iyo
gaalnimada sida ay nusuustu caddeysey.
Haddaba waxaa la yaab ah in salaaddii sidaas ahayd, oo xitaa ninkii
jihaadka ku jirey oo Ilaahay diintiisa u dagaallamayey in uu tukado la amray,
ayaa maanta dad badan oo muslimiin sheeganayaa fududeysteen oo markiii ay
doonaanna tukanayaan markii ay doonaana iska dhaafayaan. Allaahna isaga oo dadka
noocaas ah ka hadlaya wuxuu qur’aankiiisa ku yiri:
((WAXAA HALAAG U SUGNAADAY KUWA TUKANAYE EE HADDANA
HILMAANSAN SALAADDOODA, DADKANA IS TUSA, UNA DIIDA (DARISKA) ALAABTA (ADEEGA
AH)), (Suuratul-Maacuun 4-7).
Sidoo kale Allaah isaga oo ka hadlaya markii dadkaas la geliyo naarta
Saqaro ah wuxuu yiri:
((MARKII LAGU YIRAAHOD MAXA IDIN GALIYEY NAARTA
SAQARA AH, WAXAY DHAHAAN KAMA AANAAN MID AHAYN KUWA TUKADA)), (Suuratul-Muddathir
42-43)
Haddii aan Axaadiista Rasuulka SCW oo salaadda ka hadashay wax ka soo
qaadanno, wuxuu Rasuulku SCW yiri “annaga (muslimiinta) iyo iyaga (gaalada)
salaadda ayaa noo dhexeysa, qofkii ka tagana waa gaaloobey”. Sidoo kale wuxuu
Xadiis kale ku yiri “waxaa la i amray in aan dadka la dagaallamo ilaa ay Allaah
ka qiraan oo salaadda ka tukadaan, sakadana ka bixiyaan. Haddii ay sidaas
sameeyaan way iga ilaaliyeen dhiigooda iyo maalkooda xaqa islaamka maahane”.
Sidoo kale Rasuulku SCW wuxuu yiri “qofka waxa ugu horreeya ee qiyaamaha laga
xisaabinayo waxaa weeye salaadda. Haddii ay salaaddiisu wanaagsanaato, camlkiisa
kalena waa wanaagsanaanayaa”. Asxaabtii Rasuulka SCW iyagoo salaadda ka hadlaya
waxa ay dheheen “waqtigii Rasuulku SCW camal laga tago gaalnimo kuma aannan
tirin jirin illaa salaadda maahane”. Haddaba nusuusta ku soo aruurtay ama ka
hadashay mawduuca salaada iyo waxay cullimadu ka yiraahdeen haddii aan dhex
galno in aan ka hadalno aad ayey u dheeraanaysa, mowduuceennuna ma ahayn in aan
salaadda ka hadalno eearrinta ayaa nal dhex gashay sidaa darteed intaas ayaannu
ku ekeyneynaa, qofkii u baahan mawduucan salaadda ah ha akhristo kutubada ay
culimadu ka qoreen salaadda.
Haddii aan dib ugu laabanno dagaalkii Axsaab, si daran ayaa la isku
dhaafsaday fallaaraha iyo warmaha iyo wixii la tuuri karo oo dhan maxaa yeelay
sidii aan soo sheegnayba seefo laguma dagaallami karin oo godkii ayaa u dhexeeya
labada ciidan. Falaarahaa la is dhaafsanayey waxaa musimiinta uga dhintay 6 nin,
gaaladan 10 nin in kastoo hal ama labo ka mid ah (kuwa gaalada ) seef lagu diley.
Haddaba goor ay arrintu sidaas tahay oo dagaal darani socda, ciidankii
muslimiintuna u beer dhigeen 10,000 kun oo isa soo bahaysatay, iyadoo ay weliba
gajadu u sii dheer tahay, ayaa waxaa ku soo kordhay arrin kale oo aysan fileyn.
Arrinkaas oo ahaa in qabiilkii yahuudda ahaa ee reer banuu Qureyda oo Madiina
wax ka degganaa uu ballantii ka baxay, dagaalna ku dhawaaqay, sababtuna waxa ay
ahayd ninkii la oran jirey Xuyey binu Akhdhab ee madaxda u ahaa yahuuddii reer
banuu Nadiir ee Madiina laga saaray, kuna jirey labaatankii nin ee ciidammadaan
isu keentay, ayaa wuxuu u tegey odeygiii reer banuu Qureyda oo la oran jirey
Kacab binu Asad. Kacab markii uu gartay Xuyey ayuu albaabka ka xirtay maxaa
yeelay wuu ogaa in uu san kheyr u wadin hase yeeshee Xuyey kama tegin oo wuu ku
celcelikyey ilaa uu markii dambe albaabkii ka furay oo uu lahadlay.
Xuyey markii albaabkii laga furey oo uu soo galay ayuu yiri “Kacabow waxaan
kuu wadaa samanka sharaftiisii, qureysh baan kuu keenay oo madaxdeedii iyo
hoggaamiyayaasheedii wadata ilaa aan soo dejiyey Majmacu-Asyal, sidoo kale
waxaan kuu wadaa Qadafaan oo wadata madaxdeedii iyo hoggaamiyayaasheedii ilaa
aan soo dejiyey Uxud dhiniciisa. Waxayna iga ballan qaadeen oo ay iga gunteeen
in aysan noqoneyn ilaa ay jirrid gooyaan Maxammed iyo cidda raacsan”. Kacab
wuxuu yiri “Ilaah baan ku dhaartaye waxaad iila timid samanka hoogiisii, war
hooge Xuyey iiga tag aniga iyo waxa aan ku sugnahay (heshiiska). Aniga Maxammed
kama arag wax aan run iyo (ballan) oofin ka ahayn”, hase yeeshee Xuyey kama
uusan suulin in uu ku celcelinayo ilaa uu weliba markii dambe ka qaaday ballan o
ku yiri “haddii qureysh iyo Qadafaan laabtaan iyaga oo aan Maxammed waxba yelin
waaan kuula gelayaa dhufeyska ilaa ay igu dhacaan wixii kugu dhaca”. Sidaa ayuu
Kacab binu Asad ballankiii uga baxay, uuna ugu dhawaaqay dagaal uu muslimiinta
uga soo horjeedo, isaga iyo qabiilkiisa waxay xulafo la noqdeen gaaladii kale.
Warkaasi markii uu soo gaaray Rasuulka SCW ayuu Rasuulku SCW si uu
arrinkaas u hubsado wuxuu u direy dhowr nin oo asxaabtiisa ka mid ahaa Raggaasi
waxay kala ahaayeen: Sacad binu Mucaad, Sacad binu Caubaada, Cabdullaahi binu
Rawaaxa iyo Khawaat binu Jubeyr wuxuuna Rasuulku SCW ku yiri “baxa oo soo
fiirsha warka naga soo gaaray raggaas, ma sax baa mise ma aha. Haddii ay sax
tahay dadka dhexdiisa ha iigu sheegginnina ee ii baaqa, haddii ay oofiyeenna (ballantii)
kor ugu sheega dadka”. Nimankii markii ay u tageen yahuuddii reer banuu Qureyda
waxa ay kala soo kulmeen arrinkii xumaa oo weliba yahuuddii way soo caydey,
waxayna muujisatay cadaawad waxayna tiri “annaga iyo Maxammed wax ballan ihi
nagama dhexeyso”.
Raggii way soo noqdeen, markii ay Rasuulka SCW u yimaaddeenna sidii ay isla
ogaayeen ayey ugu baaqeen. Ugu dambayntii muslimiintii markii ay ogaadeen warkii
reer banuu Qureyda arrintii dhib ayey ku noqotay maxaa yeelay iyaga iyo reer
banuu Qureyda wax u dhexeeya ma jirin oo magaalada ayey wada degganaayeen,
weliba waxay yahuuddu degganaayeen geeska ciidankii muslimiintu Madiina ka
joogey maahane geeskiisa kale, wax dumarkii iyo carruurtii ka difaacayeyna ma
jirin, ciidanka muslimiintuna meeshan kama tegi karin, umana qaybsami karin
labada dhinac. Allaahna isagoo arrintaas tilmaamaya dhibteeda iyo wadciga ay
muslimiintu ku jireen wuxuu yiri:
((XUSUUSTA MARKAY IDIN KAGA YIMAADEEN KOR IYO HOOS OO
AY INDHIHII IISHEEN QULUUBTUNA GAARTAY DHUUNTA OO AAD ALLE U MALAYSEEN MALOOYIN
(SIDII IN UUSAN IDIIN GAR GAARAY) HALKAASAA LAGU IMTIXAAMAY MU’MINIINTA,
GILGILID DARANA LAGU GILGILAY)), (Suuratul-Axsaab 10-11).
Munaafaqiintii iyo wixii aan Ilaahay ku kalsooneyn ee iimaankoodu daciifka
aha waxaa ku dhacay baqdin iyo argagax, waxayna qaarkood yiraahdeen “Maxammed
wuxuu noo yabohay in aan ka cuni doonno keydadka Kisraa iyo Qeysar, axadkayana
maanta kuma aamin aha naftiisa in uu aado bannaanka”. Sidoo kale argagaxoodii
waxaa ka mid ahaa in ay meeshii joogi kari waayeen oo cudurdaarro been ah
keenteen si ay goobta uga baxsadaan, waxaana ka mid ahaa hadalladoodii
“guryahayagii way af bannaan yihiin oo waxay xigaan dhinaca cadowga oo waannu u
baqaynaa ee na idan (in aad baxno)”. Sidoo kale waxa ay yiraahdeen “Alle iyo
Rasuulkiisu waxa ay noo sheegayeen kedo uun bay ahad iyo in aan halaagsanno”.
waxayna jeclaysteen in ay Madiina ka cararaan oo baadiyahaas dadka ka wareystaan
dagaalka. Allaahna isaga oo ficilladoodii tilmaamaya wuxuu qur’aankiisa ku yiri:
((XUS MARKAY MUNAAFIQIINTU
LAHAAYEEN IYO KUWA QALBIGA KA JIRRAN ALLE IYO RASUULKIISU SCW WAX AAN KADO AHAYN
NOOMA YABOOHIN, MARKAY LAHAYD KOOX IYAGA (MUNAAFIQIINTA) KAMID AH REER YATHRIBOW
MEEL AAD KU NAGAATAAN IDIINMA AHAANIN EE NOQDA (OO GOOBTA DAGAALKA KA SOO KACA),
KOOX IYAGA KAMID AHNA WAXAY IDAN WAYDIISANAYSAY NABIGA IYAGOO LEH GURYAHAYAGII
WAA DAYACAN YIHIIN, MANA DAYACNAYN EE WAXAAN CARAR AHAYN MA AYSAN DOONAYN,
HADDII LOOGA SOO GALO (MADIINA) DHINACYADEEDA OO GAALNIMO LA WAYDIISTO (OO LA
YIRAAHDO GAALOOBA) WAY LA IMAAN LAHAAYEEN, KUMANA NAGAADEEN MADIINA WAX YAR MA
AHANE, XAQIIQDIINA ALLAY HORAY ULA BALLAMEEN IN AYSAN DABADA JEEDIN, BALLANKA
ALLENA WAXA UU AHAADAY MID LA IS WAYDIIYO, WAXAAD DHAHDAA IDINMA ANFACAYO CARAR
HADDII AAD KA CARARTAAN DHIMASHO AMA DIL, HADDABA LA IDINKU RAAXAYN MAHAYO (ADDUUNKA)
WAX YAR MA AHANE, WAXAAD DHAHDAA YAA IDINKA ILAALIN ALLE HADDUU XUMAAN IDINLA
DOONO AMA NAXARIIS, MA HELAYAAN ALLE SOKADII WALI IYO GARGAARE, XAQIIQDII ALLE
WAA OG YAHAY KUWA REEBAYAALKA AH (CIIDANKA TASHWISHKA KU FURAYA) OO IDINKA MIDKA
AH, IYO KUWA KU LEH WALAALAHOOD (MUNAAFIQIINTA AH) NOO IMAADA, DAGALKANA MA
YIMAADAAN WAX YAR MOOYEE, WAA IDINKU BAKHAYL BADAN YIHIIN (MUNAAFIQIINTU),
MARKAY CABSIDU TIMAADANA WAXAAD ARKAYSAA IYAGOO KU FIIRINAYA OO INDHAHOODU
WAREEGAYAAN SIDII KII LA MIYIR DABOOLAY EE DHIMANAYEY, MARKII CABSIDU TAKTANA
WAXAY IDINKU DIIRANAYAAN CARRABO AF BADAN, KHAYRKANA WAA IDIINKA BAKHAYLAYAAN,
KUWAASI (XAQA) MA AYSAN RUMAYN ALLENA WAA HOOBIYEY CAMALKOODII, ARRINTAASINA
ALLE WAA U FUDUDAHAY, WAXAY U MALAYNAYAAN INAYSAN AXSAABTU TAGAYN, MARKII AY
AXSAABTU (COLKU) YIMAADAANA WAXA AY JECEL YIHIIN IN AY BAADIYAHA JIRAAN OO AY
WARKIINA WARSADAAN, HADDAY IDINLA JOOGAANA MA AY DAGAALAMEEN WAX YAR MA AHANE)),
(Suuratul-Axsaab 12-20).
Dhinicii muslimiinta oo ayagu ahaa rah Ilaahay ku kalsoon, diintiisana u
istaagay, mar walbana Ilaahay ka rajaynayey khayr iyo guul iyo in labada
wanaagsan (shahiidnimo iyo guul) midkood siiyo, waxa ay arrintaani u xiyaadisay
iimaan iyo geesinnimo.
Rasuulku SCW markii uu arkay muslimiinta iyo xaalada adag oo ay marayaan,
haddii ay ahaan lahayd ciidammada aadka u badan ee har iyo habeen dul taagan ama
yahuuddii reer Madiina oo dagaal caddeysatay, heeganna ah oo qaqti kasta laga
baqayo in ay dhabar jebin muslimiinta ku sameeyaan ama xasuuqdo dumarka iyo
carruurta iyo haddii ay ahaan lahayd munaafiqiintii oo intaa tashwiish ku ridaya
ciidanka muslimiinta iyo dhibka gaajada oo ay weliba dagaal ugu taagan yihiin
maalin walba, ayuu wuxuu sameeyey in uu ciidankii dhiirrigeliyo, uuna u sheego
in aan Ilaahay hoojineyn, nasriga iyo guushana ay iyaga lahaan doonaa, wuxuuna
yiri �������Allaahu Akbar, muslimiineey ku bishaaraysta fatxiga Alle iyo nasrigiisa”,
ka dibna wuxuu Rasuulku SCW bilaabay in uu khiddaad u dejiyo duruuftaas adag oo
ay muslimiintu marayaan, wuxuuna Madiina u direy ciidan dumarka iyo carruurta ka
ilaaliya yahuudda.
Sidoo kale wuxuu sameeyey khiddad uu doonayey in uu dagaalka uga saaro reer
Qadafaan oo 6,000 gaarayey si uu yahuud iyo qureysh abaalkooda u marsiiyo.
Khiddadaas oo ahayd in uu la heshiiyo Cuyeyna binu Xusin iyo Xaarith binu Cawf
oo reer Qadafaan madax u ahaa si ay dagaalka uga baxaan, isaguna u siiyo timirta
Madiina ka soo go’day sannadkaas saddex meelood meel ahaan, wuxuuna arrinkaas
kala tashaday Sacad binu Mucaad iyo Sacad binu Cubaada, waxayna dheheen
“Rasuulkii Allow, haddii Ilaahay uu arrintaa ku amrayo waan maqalnay, waanuna
yeelnay. Hadiise ay tahay shey aad annaga (muslimiinta) noogu daneyneysid ma
dooneyno maxaa yeelay waxa aannu ahaan jirney annaga (Ansaar) iyo reerkaas (Qadafaan)
kuwo Ilaahay u wada shariik yeela oo caabuda Asnaam, kumana aysan cunin
mirahayaga wax aan amaah iyo iiib ka ahayn, haddaba ma hadda oo Alle nagu
karaameeyey islaamka oo uu nagu hanuuniyey, adigana nagu kaa ciseeyey miyaan
siineynaa xoolahayaga?, Ilaah baan ku dhaarannaye wax aan seef ahayn ma siineyno”.
Rasuulku SCW wuu yeelay ra’yigoodii, wuxuuna yiri “waxay ahayd arrin aan idiin
samaynayey markii aan arkay in carab oo dhan hal qaanso idin noqotay”.
Ka dib waxay xaaladdu sidaa ahaataba markii ay tagtay muddo ku dhow bil
ayaa waxaa timid arrin uu Alle ku hoojiyey axsaabtii isa soo baheysatey,
muslimiintana uu uga kaafiyey dagaalkii. Arrinkaas wuxuu ahaa: Waxaa Rasuulka
SCW u yimid nin reer Qadafaan ah oo la oran jirey Nuceym binu Mascuud oo ka mid
ahaa ciidankii Qadafaan. Wuxuu ninkaasi Rasuulka SCW ku yiri “Rasuulkii Allow
waan soo islaamay, reerkayguna ma oga islaamnimadayda ee marka i amar wixii aad
doontid”. Rasuulku SCW wuxuu yiri “hal nin keliya ayaad tahaye ee bal nooga
dhagar wixii aad doontid, dagaalku waa dhagare”.
Nuceym wuu baxay wuxuuna u tegey yahuuddii reer bannu Qureyda oo ay
saaxiibbo ahaayeen, wuxuuna ku yiri “waad garanaysaan jacelka aan idiin hayo
gaar ahaan waxa aniga iyo idinka ka dhexeeyey”, waxay yiraahdeen “waa runtaa”.
Nuceym ayaa markaas yiri “qureysh lama mid tihidin, magaaladani waa
magaaladiinnii, waxaana ku sugan maalkiinnii, dumarkiinnii iyo carruurtiinni,
mana awooddaan in aad ka guurtaan. Qureysh iyo Qadafaan waxa ay u yimaadeen
dagaalka Maxammed iyo asxaabtiisa, idinkuna waad u kaalmeyseen; dhulkoodii,
maalkoodii iyo dumarkoodiina nabad bay ugu sugan yihiin, haddii ay guuleystaan
waa u fursad haddii kalena waxay aadayaan dhulkoodii, wayna iskaga kiin tegeyaan
idinka iyo Maxammed, wuuna idinka aar gudan doonaa”, waxay dheheen “maxaa
samaynaa, Nuceymow?”, wuxuu yiri “dagaalka ha la gelina ilaa ay Rahan idiin
keenaan”, waxay dheheen “Xaqiiqdii taladii waad ishaartay”.
Nuceym wuxuu haddana aaday qureysh wuxuuna ku yiri “qureysheey waad i
tagaanniin jaceylka aan idiin hayo iyo sida aan idiinla taliyo”, waxay dheheen “haa”,
wuxuu markaas yiri “yahuuddu waxay ka qoomameysey wixii ay samaysay oo ahaa
ballantii ay Maxammed iyo asxaabtiisa kula jireen oo ay buriyeen, waxayna
Maxammed u fareen in ay Rahan ragga qureysh ugu akhyaarsan ah u keeni doonaan.
Marka haddii ay rahan idin weydiiyaan ha siinina”. Ugu dambayntii wuxuu Nuceym u
tegey reerkiisii Qadafaan oo ku yiri intii uu qureysh ku yiri oo kale.
Xaaladdu markii ay halkaas marayso ayaa habeen Sabti ah bishii Shawaa,
sannadkii 5aad ee hijriga, waxay qureysh iyo Qadafaan u cid diren yahuuddii reer
banuu Qureyda, waxayna ku dheheen “annagu dhulkaygii ma joogno, xoolihii aan
wadanayna way nooga baab’een ee soo dhaqaaqa aan Maxammed la dagaalannee oo
dabar goynnee”. Yahuuddii waxa ay ku soo jawaabeen “horta maalin Sabti ah annagu
ma dagaalanno o waad og tihiin wixii ku dhacay kuwii naga horreeyey markii ay
gefka la yimaadeen. Haddana iyadoo ay taasi jirto idinla dagaal geli mayno ilaa
aad Rahan noo soo dirtaan”.
Qureysh iyo Qadafaan markii ay maqleen jawaabtaas yahuudda ayey yiraahdeen
“Ilaah baan ku dhaaranaye Nuceym run buu noo sheegay”. Ka dibna yahuuddii waxay
ku dheheen “annagu Ilaah baan ku dhaarannaye in aannaan qof idiin soo direyn ee
soo baxa dagaalka nala gala” hase yeeshee yahuuddii reer banuu Qureyda markii ay
aragtay in Qureysh iyo Qadafaan rahantii diideen ayey isku yiraahdeen “Ilaah
baan ku dharannaye run buu idiin sheegay Nuceym”, sidaas ayaa markaa labadii
qolo u kala shakiday, Ilaahayna dhexdooda ugu riday kala tag iyo caro.
Dadkii muslimiinta ahaa Allaah ayey baryayeen mar walba, waxaana
ducooyinkoodii ka mid ahaa “Allahayow cawradayada astur aamminna ka yeel
ilaaliyayaashayada”. Sidoo kale Rasuulku SCW wuxuu baryayey Rabbigiis, waxaana
ducooyinkisii ka mid ahaa “Allaha kitaabka soo dejiyey xisaabtiisuna degdegga
badantahayow jebi axsaabta, Allow jebi oo nooga gargaar”. Allaah wuu ka aqbalay
Rasuulka SCW iyo muslimiinta baryadoodii, wuxuuna keenay nasrigiisii iyo
gargaarkiisii, wuxuuna gaaladii oo uu awalba isku diray oo kala jabtay u keenay
dabayl aad u daran, dabayshaas oo dharyihii ka daadisay, dhistiina ka dumisay,
una diidday xasillooni, quluubtoodana wuxuu ku riday cabsi iyo argagax. Allaahna
isaga oo arrintaa tilmaamaya wuxuu yiri:
((DADKA MU’MINIINTA AHOW XUSUUSTA NIMCADUU ALLE IDIIN
GALAY MARKAY CIIDAMMADU IDIIN YIMAADEEN OO AAN KU DIRNAY DABAYL IYO CIIDAMO
AYDAAN ARKAYN, ALLENA WAXAAD CAMAL SAMAYNAYSAAN WUU ARKAA)), (Suuratu-Axsaab 9).
Rasuulku SCW habeenkii dabaysha iyo qabowga darani dhacayey direy Xudeyfa
binu Yamaam, wuxuuna ku yiri “soo fiiri oo warkooda noo keen, waxna ha samaynin”.
Xudeyfa markii uu u tegey wuxuu arkay dabasha Alle ku salliday iyo xaalada ay ku
jiraan iyo in aysan u ekeyn dad meesha sii deggenaan kara, wax ayar ka dibna
hoggaamiyahoodii Abuu Sufyaan ayaa ciidankii isugu yeeray, Xudeyfana ciidankii
ayuu dhex galay. Abuu Sufyaan oo ahaa nin ku dheereeyey arrimaha militariga iyo
hawlaha dagaalka ayaa markii uu ciidankii isugu yeeray wuxuu ku yiri “nin walbow
ninka kugu xiga iska hubso oo gacanta qabo”, markaas ayuu Xuudeyfa kala hormaray
ninkii ku xigey oo ganta qabtay kuna yiri “kumaad tahay?”, markaas ayuu isku
sheegay. Ka dibna Abuu Sufyaan wuu hadlay oo wuxuu ciidankii u sheegay in aysan
meesha deggenaan karin oo ay ku rafaadeen, hadday noqoto dabaysha iyo qabowga
iyo hadday noqoto muddada dheer ay meesha joogeen. Dabadeedna wuxuu yiri “ha la
guuro anigu waan guurayaaye”.
Xudeyfa wuxuu ku soo laabtay Rasuulka SCW oo tukanaya, markaas ayuu
Rasuulku SCW maro weyn oo uu ku tukanayey dhinac ka huwiyey maxaa yeelay qabow
daran ayaa dhacayey, ka dibna markii uu Rasuulku SCW salaaddii dhammaystay ayuu
khabarkoodi u sheegay iyo in ay guureen. Ka dib waxay Rasuulkii SCW iyo
muslimiintii waaberiisteen iyaga oo uu Alle u gargaaray oo uu ku xoojiyey
ciidammadiisa, ciidammadii isa soo bahaystayna keligiis (Allaah) ayaa jebiyey oo
ku celiyey caradoodii iyaga oo aan wax faa’iido ah gaarin. Allaahna isaga oo
tilmaamaya faa’iido darrada ku dhacday gaalada iy sida uu muslimiinta uga
kaafiyey dagalka wuxuu yiri:
((ALLE WAXA UU KU CELIYEY KUWII GAALOOBAY CARADOODII
IYAGOON WAX KHAYR AH GAARIN, ALLENA WUU KA KAAFIYEY MU’MINIINTII DAGAALKA,
ALLENA WAXA UU AHAADAY MID AWOOD LEH O QAALIB AH)), (Suuratul-Axsaab 25).
Duullaankan Axsaab oo dhacay bishii Shawaal, sannadkii 5aad ee hijriga,
waxaa la is dul fadhiyey muddo gaareysa hal bil. Culimada qaarkood waxa ay
yiraahdeen duullaankan Axsaab ma ahayn mid muslimiinta khasaare ugu sugnaa ee
wuxuu aha mid ay faa’iido ugu jirtay. Faa’iidooyinkaas waxaa ka mid ah: isaga oo
ahaa duullaankii ugu xoogga badnaa ee Rasuulka SCW iyo asxaabtiisa lagu soo
qaado, haddana Allaah muslimiinti wax kuma yeelin, gaaladiina iyaga oo bil dhan
joogey oo aan waxba u hirgelin balse khasaare ayey la noqdeen. Sidoo kale
gaaladii waxay ogaatay in haddii carab iyo yahuud isugu tagto muslimiinta aysan
waxba ka qaadi karin maxaa yeelay iyaga oo intaas oo ciidan ah watay yahuuddii
Madiina deggenaydna raacday, ayey waxba geysay kari waayeen, ciidan intaas ka
badanna ma aysan ururin karin.
Sidoo darteed duullaankani wuxuu ahaa kii ugu dambeeyey ee Madiina lagu soo
qaado, Rasuulkuna SCW wuxuu yiri isaga oo arrinkaa ishaaraya “hadda (ka dib)
annaga ayaa ku duuleyna, naguma soo duuli doonaan”.
Ninkii la oran jirey Sacad binu Mucaad, oo ahaa odeygii Ansaar, gaar
ahaanna reer Aws, kana mid ahaa raggii uu Rasuulku SCW aadka ula tashan jirey
aanna soo marnay mowqifyadiisii iyo sidii Alle diintiisa ugu ciseeyey ayaa
fallaarihii la is dhaafsanayey ka dhaawaceen lawga, waxaana dhaawacay nin
qureysh ka mid ahaa oo la oran jirey Xibbaan binu Curqa. Markaas ayuu Sacad
Ilaahay baryey oo yiri “Allahayow waad og tahay in uusan jirin axad iga jecel in
aan dartaa ula jihaado dad beeniyey Rasuulkaagii oo saaray, Allahayow waxaan
malaynayaa in aad joojisey dagaalkii (axsaab ee ka dhex socday) annaga iyo iyaga
(qureysh), haddii uuu haddaba baaqi yahay dagaal qureysh lala geli doono i baaqi
yeel ilaa aan daraadda ula jihaado, haddii aad dhammaysayna i burqi dhiigga oo
ka yeel dhimashadayda (isaga oo jecel in uu shahiido)”. Sidoo kale Sacad wuxu
Alle ka baryey in uusan dhiman ilaa uu ka arko waxa reer banuu Qureyda lagu
sameeyo iyo ciribtooda. Ka dib Rasuulka SCW iyo asxaabtiisu waxay ku laabteen
Madiina, waxaana duullaankan Axsaab ka hadashay Suuratul-Axsaab.
DUULLAANKII
REER BANII QUREYDA
Isla
maalinkii Rasuulka SCW iyo asxaabtiisu ka soo laabteen Axsaab oo ay guryahoodii
yimaadeen ayaa Malaku Jabriil u yimid Rasuulka SCW oo ku qubeysanaya gurigiisii
Ummu Salama. Jibriil ayaa markaas ku yiri “hubkiinnii miyaad dhigteen,
malaa’igtu weli hubkoodii ma dhigine?”, waxaanna hadda u soo laabtay raadin aan
raadinayo ee u soo baxa adiga iyo wixii kula socda reer banuu Qureyda, aniguna
waan kaa sii hormarayaa oo waxaan quluubtooda ku ridayaa argagax, waxaanna
gilgilayaa dhufeyskooda”. Wuxuu markaa Rasuulku SCW amar ku bixiyey in si degdeg
ah loogu baxo reer banii Qureyda, wuxuu yiri “qofkii Alle iyo malaalinka aakhiro
rumeeyey yuusan casarka ku tukan meel aan reer banii Qureyda ahayn, calankii
muslimiintana wuxuu u dhiibay Cali binuu Abii-dhaalib oo faray in uu sii hormaro,
Madiinana wuxuu u xilsaaray Cabdullaahi ibnu ummi Maktuum.
Ciidankii muslimiinta oo (hal bil) dhufeys ku jirey ayna ka muuqato daal,
gaajo iyo rafaad, markaasna guryahoodii yimid oo aan weli nasan, ayaa markii ay
maqleen dhawaqii jihaadka iyo amarkii Rasuulka SCW hal mar yaacay, iyaga oo aan
u aabba yeelin dhib kasta oo ay ku jireen, dantoodii khaaska ahaydna ka doortay
dantii guud ee islaamka. Taasina waxay ku tusineysaa sida iimaanku quluubtooda u
buuxiyey, har iyo habeenna ay heegan ugu ahaayeen uguna taagnaayeen diita Rabbi
iyo u jihaadka kalimaddiisa in ay kor noqoto.
Asxaabtii markii ay bexeen oo ay dhex sii marayaan, iyaga oo aan weli reer
banuu Qureyda gaarin ayaa salaaddii Casar u soo gashay, markaas ayaa qaarkood
dheheen “aan tukano”, qaarkii kalena yiri “tukan mayno ilaa aan gaarno reer
banii Qureyda maxaa yeelay Rasuulku SCW wuxuu na amray in aannaan ku tukan meel
ka sokeysa reer banuu Qureyda guryohooda”. Markaas ayey kuwii hore dheheen
“Rasuulku SCW ulama jeedin arrinka sidaas ee wuxuu ula jeeday in aan degdeg ku
baxno”. Sidaas ayey markaa isku khilaafeen oo qolona dhexda ugu tukatay, qoladii
kalena tukadeen markii ay gaareen meeshii reer banuu Qureyda. Rasuulkuna SCW
markii loo sheegay labadii qolo midna wax ma dhihin oo wuxuu u sugay in ay
labaduba sax yihiin maxaa yeelay mid walbaba wuxuu fuliyey sidii uu amarkii
Rasuulka SCW ka fahmay.
Culimada fuqahadu waxay ka hadlaan Labada qolo kii sii saxsanaa, qolo
waxay tiri “waxaa sii saxsanaa kuwii salaadda dib dhigay maxaa yeelay amarkii
Rasuulka SCW ayuu siduu u ahaa u fuliyeen ta ta’wiilkiina way iska daayeen”,
qoloda kalena waxay tiri “kuwii dariiqa ku tukaday ayaa sii saxsanaa maxaa
yeelay salaaddii ayey wakhtigeedii ku tukadeen amarkii Rasuulka SCW ee
bixitaanka ahaana way fuliyeen sidii uu Rasuulku SCW ula jeeday ayeyna u fahmeen,
kuwaanaana faqiihsanaa, labadii ajarna way wada kulan sadeen��. Calaa kuli xaal
labada qoloba waa sax siduu Rusuulku SCW u sugay. Arrintaani waxay ka mid tahay
meelaha laga qaato khilaafka furuuciga ah ee culimadu isku khilaafaan in uusan
dhib lahayn haddii aan nas cad la khilaafayn, Rasuulkuna SCW wuxuu xadiis ku
yiri “haddii ninka xaakimka ihi dadaalo oo uu asiibo labo ajar ayuu leeyahay,
haddii uu gefana hal ajar”.
Ciidankii ugu horreeyey ee gaara degaankii reer banuu Qureyda waxaa ka mid
ahaa Cali Abii-dhaalib, oo waday calankii muslimiinta, Rasuulkuna SCW hore usii
direy. Markii uu Cali meeshii tegey ayuu maqlay cay daran oo ay yahuuddu
caayayaan Rasuulka SCW, markaas ayuu u adkeysan waayey oo meeshii ka soo noqday,
wuxuuna ka hor yimid Rasuulka SCW oo la socda ciidankii dambe, markaas ayuu ku
yiri “Rasuulku Allow ha tegin meeshaas way caytamayaane”. Rasuulku SCW wuxuu
yiri “iska daa haddii aan u tago ma caytami doonaane”, markii uu u tegey oo ay
arkeen ayey caydii joojiyeen oo baryootameen. Rasuulku SCW ciidankii uu watay
wuxuu ahaa 3,000, waxayna wateen 30 faras. Wuxuu Rasuulku SCW hareereeyey
yahuuddii, iyagiina waxay galeen dhufeysyadoodii. Muddo markii ay ku jireen oo
ay rafaadeen ayaa ninkii madaxda u ahaa oo la oran jirey Kacab binu Asay wuxuu u
soo jeediyey dadkiisii saddex fikradood:
Arrinta koowaad wuxuu yiri “Islaama oo gala diinta Maxammed, dhiiggiina,
maalkiinna, carruurtiinna iyo dumarkiinnuba aammin bay noqonayaane, Ilaah baan
ku dhaartaye way idiin caddahay in uu yahay nabi la soo direy, waana kii aad ka
helayseen (ku yaalay) kitaabkiinna dhexdiisa”. Waxay dheheen “Tawreet ka tegi
mayn”.
Wuxuu markaas yiri ��haddii aad taas diiddeen laaya carruurtiinna iyo
dumarkiinna, ka dibna idinka oo seefihiinna keliya wata dagaalka gala ilaa aad
kan idiinku dambeeyaa uu dhinto, haddii la idinka guuleysto dumar iyo carruur
aad u baqaysaan oo la idinka helayo ma jiraan, haddii aad guuleysataanna dumar
iyo carruur waayi meysaan”. Waxay dheheen “ma dumarkayaga iyo carruurtayada
ayaan gacantayada ku dilnaa, ma jirto taasi”.
Wuxuu ugu dambayntii ku yiri “haddii aad taasna diiddeen berri waa Sabti,
Maxammed iyo asxaabtiisuna way is dhiganayaan oo waxay og yihiin in aannaan
Sabtida dagaallamin, marka aan weerar ku qaadno”, waxay dheheen “ma Sabti baannu
dagaallanaa?, yeeli mayno”.
Kacab binu Asad markii uu saddexdaa talo keenay oo ay ku diideen ayuu isaga
oo careysan wuxuu ku yiri “nin idinka mid ihi ma baryin habeen samanka ka mid ah
isaga oo go’aan leh, laga soo bilaabo markii ay hooyadiis dhashay”.
Muddo markii ay yahuuddii meeshii ku jireen oo ay ku rafaadeen, kana bixi
waayeen ayey Rasuulka SCW u soo fareen in uu u soo diro Abaa Lubaaba si ay ula
tashadaan maxaa yeelay Abaa Lubaaba xiliif ayuu la ahaa, wuxuuna degganaa
aaggooda. Rasuulka SCW wuu ka yeelay oo wuu u diray Abaa Lubaaba. Markii uu Abaa
Lubaaba u tegey ayaa raggii u istaageen, dumarkii iyo carruurtiina ku soo
yaaceen iyaga oo ku hor ooyaya, waxayna dheheen Abaa Lubaaba “ma aragtaa in aan
isu dhiibno xukunka Maxammed?”, wuxuu yiri “haah”, waxay dheheen muxuu nagu
samaynayaa, wuxuu gacantiisa ku ishaaray dhuuntiisa oo u sheegay in la gowracayo,
markaas ayuu xasuustay in uu Alle iyo Rasuulkiisii khayaanay oo bixiyey sirtii
muslimiinta. Orad ayuu markaa is xaabiyey oo Rasuulkii SCW iyo muslimiintii kuma
uusan leexane wuxuu toos u tegey masaajidkii Rasuulka SCW, wuxuuna isku xirey
tiir ka mid ahaa tiirarka masaajidka, wuxuuna ku dhaartay in uusan iska fureynin
ilaa uu Rasuulku SCW gacantiisa uga furo, sidoo kale wuxuu ku dhaartay dhulkii
reer banuu Qureyda oo dambigaasu uga dhacay in uusan dib dambe u tegin.
Markii Rasuulka SCW loo sheegay arrinkii Abaa Lubaaba wuxuu yiri “haddii uu
ii imaan lahaa waan u dembi dhaaf weydiin lahaa, laakiin haddii uu isagu sidaa
isku sameeyey ka furi maayo ilaa Ilaahay uu ka toobad aqbalo”. Arrinkaan iyo
kuwo la mid ah waxaa laga qaadanayaa sida asxaabtii Rasuulka SCW haddii uu gef
ka dhaco uu dhulku ugu ciriiriyoon jirey, Rusuulka SCW wuxuu xadiis ku caddeeyey
in haddii qofka mu’minka ah gef ka dhaco uu buur ku soo dhacaysa kala weyn yahay,
laakiin haddii uu munaafaqa dambi ka dhaco uu diqsi hortiisa maray kala fudud
yahay.
Nimankii reer banuu Qureyda wuxuu Ilaahay ku riday cabsi iyo argagax,
Allaahna garabkooda ayuu ka baxay, ciddii Allaah garabkooda ka baxana wax u
gargaari kara ma jiraan. Reer banuu Qureyda iyaga oo awooday in ay muddo dheer
dhufeyska ku jiraan ama ay dagaallamaan oo ciidan iyo hubba heystey, ayaa Alle
ku riday cabsi iyo badin waxayna isu dhiibeen xukunka Alle iyo Rasuulkiisa SCW.
Rasuulku SCW markii ay is dhiibeen wuxuu amray in raggooda la xirxiro,
dumarkoda iyo carruurtoodana laga fogeeyo goobta. Raggii iyaga oo xirxiran ayaa
guri lagu xareeeyey, waxaa markaa Rasuulka SCW u yimid rag asxaabta ka mid ah oo
u dhashay reer Aws, oo ay reer banuu Qureyda xulufo ahaan jireen (islaamka ka
hor) waxayna Rasuulka SCW ku dheheen “Rasuulkii Allow yahuuddii hore ee reer
Qaynuqaac waa tii aad iska deysey markii ay walaalahaya Khasraj oo ay xulufo
ahaan jireen kaala hadleen, annagana (Aws) kuwan baa xulufadayada ahaan jirey ee
wanaaji”, wuxuu Rasuulku SCW yiri “ma ku raalli noqoneysaan in uu xukumo nin
idinka mid ah (Aws)?”, waxay dheheen “waa ku raalli noqoneynaa”, wuxuu yiri “waa
Sacad binu Mucaad”, waxay dheheen “raalli baanu ku nahay”.
Wuxuu markaa Rasuulku SCW u cid diray Sacad binu Mucaad, dameer ayaa
markaas la soo saaray Sacad. Markii la keenay ayaa rag reer Aws ihi dhinacyada
ka galeen iyaga oo leh “Sacadow wanaaji xulufadaadii, Rasuulku SCW wuxuu kaaga
xaakim yeelay in aad wanaajiso”, hase yeeshee Sacad uma jawaabin laakiin markii
ay hadalkii ka badiyeen ayuu ku yiri “Alle dartiis uga biqi maayo nin
dagaallamaya dagaalkiis”. Ka dib markii Sacad soo gaaray meeshii uu Rasuulku SCW
joogey ayaa Rasuulku SCW yiri “u istaaga sayidkiinna”, dabadeed markii dameerkii
laga soo dejiyey ayaa lagu yiri “Sacad kuwani waxa ay sugayaan xukunkaaga”,
markaas ayuu yiri “xukunkeygu ma ku fulayaa?”, waxa la yiri “haa”, wuxuu yiri
“muslimiintuna ma fulinayaan?”, waxay dheheen “haa”, markaas ayuu haddana
tilmaamay Rasuulka SCW in uu fulinayo, Rasuulkuna SCW “haa” ayuu yiri. Sacad
ayaa markaa xukumay, wuxuuna ku xukumay in raggooda la laayo, maatadooda iyo
maalkoodana lala wareego. Markaas ayaa Rasuulku SCW ku yiri “Waxaad ku xukuntay
xukunkii uu Alle ku xukumay”.
Sacad binu Mucaad wuxuu acdaa’daa Alle ku xukumay xukunkaas aadka u
wanaagsan oo caddaaladda badan, kaas oo waafaqay kii Alle, waxaana acdaa’daa la
mariyey abaalkoodii maxaa yeelay waxa ay xiqdi iyo xaasidnimo darteed u
beeniyeen Rasuulkii Alle SCW iyaga oo og, kitaabkoodana loogu sheegay, waxayna
la dhinactameen Alle iyo Rasuulkiisa SCW, waxayna ka bexeen ballantii Alle iyo
Rasuulkiisa SCW ay la galeen weliba markii ugu xumeyd iyaga oo caddeystay dagaal
oo rabay in Ilaahay nuurkiisa ay damiyaan. Waxay intaas islaamka iyo muslimiinta
u maleegayeen makri, waxayna muslimiinta u diyaarsadeen hub gaaray 1,500 oo
seefood, 2,000 oo waran, 300 oo canbuur bireed iyo 500 oo gaashaan. Hubkaas iyo
xoolohooddii oo dhanba wuxuu Alle ku wareejiyey Rasuulkiisa SCW.
Markii la xukumay ka dib wuxuu Rasuulku SCW amray in raggooda lagu xereeyo
daar lahayd haween reer banii Najaar ah, suuqii Madiina agtiisa waxaa looga
qoday godad, ka dibna inta la soo bixiyo oo goddadka la dul geeyo ayaa qoorta
loo dheereynayey. Markii shaqadii iyo dilkii lagu bilaabay ayey odeygoodii Kacab
binu Asad ku dheheen “xaggee na loo wadaa?”, markaas ayuu ku yiri “weli wax ma
fahmaysaan miyaa, miyeydaan u jeedn qofkii lala baxo in uusan soo laabanayn,
Ilaah baan ku dhaartaye waa dilniin”.
Waxaa raggaas reer banuu Qureyda ee la leynayey ku jirey sheydaankii reer
banuu Nadiir oo ahaa ninkii ka dambeeyey soona abaabulay duullaankii Axsaab,
lana oran jirey Xuyey binu Akhdhab, wuxuuna ninkaasi dhalay gabar Rasuulka SCW
xaaskiisa ka mid ahayd oo la oran jirey Safiya bintu Xuyey oo uu guursaday
sannadkii 7aad ee hijriga. Wuxuuna ninkaas Xuyey dhufeyska kula jirey reer banuu
Qureyda maxaa yeelay waa tuu awal ballanta ku qaaday in uu Kacab dhufeyska la
geli doono haddii ay Qureysh iyo Qadafaan laabtaan iyaga oo aan Rasuulka SCW
waxba gaarsiin. Sidaa darteed isaga oo fulinaya ballantaas ayuu dhufeyska la
galay. Markii la soo bixiyey isaga oo qaba jaakad uu meel walba ka jeex jeexay
si aan muslimiintu ugu intifaacin, gamihiisa iyo qoortiisuna isku xiray yihiin,
ayuu Rasuulka SCW la hadlay oo ku yiri “Alle ayaan ku dhaartaye naftayda kuma
dagaalayo la colleytankaaga, laakiin qofkii Alle guusha siiyo ayaa guuleysanaya”,
wuxuu misna la hadlay dadkii oo ku yiri “dadow dhib ma leh amarka Alle, waana
qoraal iyo qaddar iyo imtixaan uu Alle u qoray reer banii Israa’iil”. Ka dib quu
fadhiistay oo qoorta ayaa loo dheereeyey, sidaas ayaana loo wada laayey raggii
reer banuu Qureyda, waxayna tiradoodu u dhexeysay 600 ilaa 700 oo nin oo ahaa
raggii qaangaaray, wuxuuna Rasuulku SCW amray in la dilo wiilkii ay timaha hoose
u soo bexeen, kii aysan u soo bixinna la iska daayo. Waxaana raggii aysan u soo
bixin oo la iska daayey ka mid ahaa Cadiyatul Quradi oo ka dib soo islaamay.
Dumarkii reer banuu Qureyda waxaa laga diley hal naag, iyadana waxaa loo
qisaasay nin muslimiinta ka mid ahaa oo ay dhagax ku soo duurtay ka dibna
dhintay. Ninkaas waxaa la oran jirey Khilaad binu Suweyd.
Waxaa reer banuu Qureyda ka islaamay intii aysan is dhiibin koox, kuwaas oo
loo daayey maalkoodii iyo carruurtoodii. Sidoo kale waxaa habeenkii ka baxay nin
la oran jirey Camar oo ahaa nin aan ka qayb gelin dhagartii iyo ballan jebintii
yahuudda, markaas ayaa waxaa arkay Maxammed binu Maslama oo Rasuulku SCW madax
uga dhigay ciidankii ilaalinayey markaas ayuu iska daayey meel uu ninkaasi
aadeyna lama yaqaan.
Rasuulku SCW intaa ka dib maalkoodii ayuu asxaabtii u qaybiyey markii uu ka
bixiyey Khumuskii, wuxuuna u kala siiyey sidan: ninkii faras watey saddex saami
ayuu siiyey, kii aan wadanna hal saami ayuu siiyey. Arrinkaasna xikmadda ku
jirta waxay ahayd dhiirrigelin lagu dhiirrigelinayo in ay fardo gataan si ay ugu
xoogeystaan jihaadka maxaa yeelay waxa ay farduhu waagaasi joogeen booska ay
maanta diyaaraduhu u joogaan ciidammada. Rasuulku SCW wuxuu maatadoodii u
dhiibay koox uu madax u yahay Sacad binu Seyd Al-ansaari si uu u geeyo dhulka
Najdi oo uu ugu soo beddelo fardo iyo hub.
Duullaanka reer banuu Qureyda waxaa muslimiinta uga dhintay oo ay yahuuddu
dileen ninkii ay haweeneydu ka dishay. Waxa kale oo muslimiinta intii ay ku
hareereysnaayeen banuu Qureyda ka dhintay nin la oran jirey abuu Sinaan binu
Muxsin.
Markii arrintii reer banuu Qureyda ay dhammaatay oo Madiina lagu laabtay
ayaa Sacad binu Mucaad dhaawicii ku soo kacay, Rasuulkuna SCW Khaymad ayuu
masaajidka dhexdiisa uga dhisay si uu had iyo jeer u soo booqdo, ka dibna
dhiiggii ayaa burqaday ilaa uu ka dhintay. Sacad Alle wuxuu u aqbalay ducadiisii
uu ka baryey markii nabarku ku dhacay. Sacad oo ahaa nin islaamka boos weyn u
joogay waxa ay saxiixaynku ka weriyey Jaabir ibnu Cabdullaahi in Rasuulku SCW
yiri “Carshigii Raxmaanka ayaa u ruxmay geerida Sacad binu Mucaad”. Sidoo kale
Tarmadi wuxuu weriyey in Anas binu Maalik yiri “markii la qaaday janaasadii
Sacad binu Mucaad ayey munaafiqiintii dheheen “maxaa fududeeyey janaasadiisa?”
markaas ayuu Rasuulku SCW yiri “malaa’igta ayaa xambaarsanayd”.
Ninkii ahaa Abaa Lubaaba wuxuu tiirkii masaajidka ku xirnaa lix habeen,
xaaskisa ayaana cuntada u keneysey, una fureysay salaadaha iyo bannaankaba.
Markii Rasuulku SCW soo laabtay ayaa waqtiga suxuurta Ilaahay tawbaddiisii ku
soo dejiyey Rasuulka SCW oo jooga guriga xaaskiisa Ummu Salama, markaas ayey
Ummu Salama qowladdeedii horteedii inta ay istaagtay tiri “Abaa Lubaabow
bishaareyso Ilaah waa kaa tawbad aqbalaye”. Asxaabtii masaajidka joogtay ayaa ku
yaacay si ay xariga uga furaan hase yeeshee wuu diidey in cid aan Rasuulka SCW
ahayn furto”. Markii uu Rasuulku SCW salaaddi subax yimid ayuu ka furay.
Duullaankan reer banuu Qureyda wuxuu dhacay bishii Dulqacda, sannadkii 5aad
ee hijriga, waxaana la dul deggenaa oo lagu hareereysnaa 25 habeen. Allaahna
isaga oo si kooban uga hadlaya qisadan reer banuu Qureyda wuxuu qur’aankiisa ku
yiri:
((KUWII U KAALMEEYEY (GAALADA) EE EHELU KITAABKA AHAA,
WUXUU KASOO DAJIYEY (KASOO SAARAY) DHUFEYSYADOODII, WUXUUNA QULUUBTOODA KU RIDAY
ARGAGAX, QAARNA WAAD DISHEEN QAARNA WAAD QAFAALATEEN, WUXUUNA IDIN DHAXALSIIYEY
DHULKOODII, GURYAHOODII, MAALKOODII IYO DHUL AYDAAN TAGIN, ALLENA WAXA UU
AHAADAY SHAY WALBA KII AWOODA)), (Suuratul-Axsaab 26-27).
DILITAANKII ABUU RAAFIC
Markii arrinkii reer banuu Qureyda dhammaaday ayaa niman asxaabta ka mid
ahaa oo reer Khasraj ahaa Rasuulka SCW u soo jeediyeen in ay soo dilaan nin la
oren jirey Salaam binu Abil-xaqiiq, kunyadiisana la oran jirey Abuu Raafic, oo
ka mid ahaa mujrimiintii ugu waaweynaa yahuudda, degganaana Khaybar, qayb weynna
ka qaatay abaabulkii duullaankii Axsaab, maal badanna ku bixiyey, islaamkana aad
u dhibay.
Iyadoo hore loo diley mujrimkii kale ee Kacab binu Ashraf, asxaabtii
disheyna ay wada ahaayeen reer Aws ayaa markii ninkaas dhibtiisa la arkay rag
asxaabta ka mid ah oo reer Khasraj ihi waxay Rasuulka ka dalbadeen in ay soo
dilaan kan, iyaga oo raba in ay khayrka kula tartamaan walaalohood Aws,
Rasuulkuna SCW wuu u idmay in ay soo dilaan, wuxuuna ka reebay in ay dumar iyo
carruur dilaan. Waxaa markaas baxday shan nin oo reer Khasraj ah oo uu madax u
yahay Cabdullaahi binu Cuteyk. Markii ay tageen Khaybar oo ay u dhowaadeen
qalcaddii uu degganaa Abuu Raafic oo aad u albaabbo badnayd, waardiye adagna
laga hayey, ayey sugeen ilaa ay qorraxdu ka dhacdo. Markii ay qorraxdii dhacday
dadkii shaqaalaha ahaana ay soo carraabayeen, ayuu Cabdullaahi binu Cuteyk
raggiisii ku yiri “meeshan sii jooga, albaabbada ayaan aadayaaye, waxaana la
arkaa in aan galo”. Cabdullaahi meeshii ayuu tegey oo u dhowaaday, ka dibna
wuxuu iska dhigay nin dadka meesha ka mid ah oo albaabkii buu galay, dabadeedna
albaabkii waa la xiray furayaashiina meel ayaa la saaray.
Cabdullaahi wuxuu yiri “furayaashii ayaan qaatay ka dibna albaabbadii baan
furey, Abuu Raaficna qowlad kore ayuu joogey, agtiisana waa la joogey. Markii ay
ka tageen (dadkii) ayaan u koray, albaab kasta oo aan furana markii aan galo
ayaan sii xirayey ilaa aan ugu dambayntii ugu tegey qol mugdi ah isaga oo la
jiifa reerkiisa, mana ogayn qolka dhinac uu ka jiifo, markaas ayaan iri “Abuu
Raafic”, wuxu yiri “waa kuma?”, markaas ayaa inta aan dhinicii codku ka yeeray
aaday seef ku dhuftay, waxbase kama tarin, markaas ayuu qayliyey. Inta aan
guriga ka baxay ayaan mar kale ku soo laabtay oo ku iri “muxuu ahaa dhawaaqu
Abuu Raafic?”, markaas ayuu yiri “war hooyadda ha hoogtee nin guriga ku dhex
jira ayaa seef igu dhuftay”. Markaas ayaan ku dhaqaaqay oo seef ku dhuftay,
markii aan arkay in uusan weli dhimanna seeftii ayaan caloosha ka geliyey ilaa
ay ka baxday dhabarkiisa, markaas ayaan ogaaday in aan diley. Ka dibna waan soo
baxay oo albaabbadii ayaan mid mid u furay ilaa aan ka wada baxay laakiin meel
ayaan ka dhacay oo dhudhunka ayaa i jabay, markaasaan cimaamaddaydii iskaga
xiray, waxaanna fariistay albaabkii agtiisa aniga oo niyada ka leh “caawa bixi
maayo ilaa aan ka hubsado in aan diley”. Markii qayladii isku yeertay ayaan
raggaygii u tegey oo ku iri “soo baxa cadawgii Alle waan dilaye”. Dabadeedna
Nabiga SCW ayaannu u tagnay oo arrintii u sheegnay, markaas ayuu i yiri “fidi
lugtaada”, markii aan fidiyey wuu iga masaxay, waxayna noqotay sidii iyada oo
aan xanuunsanba.
   | |
Home
Up
Qur'aan Self-Study
Islamic
Links
Isfa Online Academy
Sheekhdirir.com
Houseofquran.com
Duruus
Daarulcilmi.com
|
