|
| |
DAGAALKII UXUD (Qaybta: 4aad )
Ciidankii muslimiinta ee 50ka nin ahaa, oo uu Rasuulku SCW u xilsaaray in ay
dhabar jebinta ka ilaaliyaan waxaa saddex jeer weerar ku soo qaaday ciidankii
fardooleyda gaalada ee Khaalid madaxda u ahaa, uuna la socdo Abii Caamir Al-faasiq,
hase yeeshee saddexdii jeerba si xun ayaa loo waabiyey. Sidoo kale ciidan
weynihi gaalada oo gaarayey Saddex kun dabada ayuu jeediyey, calankooodiina
sidii loo diley 10kii nin ee reer banii Cabdidaar iyo addoonkoodii Sawaab,
dhulka ayuu yaallaa, qof dambe oo kor u qaada ama u dhowaadana waa la w aayey,
goobtiina waxa qabsaday ciidankii yaraa ee 700 ahaa ee mulimiinta. Waxaana yimid
Ilaahay nasrigiisii iyo gargaarkiisii uu u yaboohay ciddii diintiisa u gargaarta.
Ciidankii gaaladuna baqo iyo carar ayuu dhabarka jeediyey, haweenkii la socdeyna
cararkii ay cararayeen maryihii ayey xayteen ilaa ay dhudhummadoodii ka muuqdeen,
oo raggii asxaabta ahaa ay la yaabeen. Halkaas waxaad ka garanaysaa sida ay
haweenkii waqtigaa joogey, gaalaba ha ahaadeene, u xishoon jireen laakiin maanta
iska daa kuwa aan diinta lahayn ee xayawaanka ka hoos maraye, in badan oo
islaamnimo sheeganaysa ayaa xishoodkii geed ku soo wartay iyaga oo arrintaas
mooday ilbaxnimo una haysta in gabadhii xishoota oo dhawrsata aysan ilbaxad
ahayn.
Xaaladdu markii ay halkaas marayso oo ciidankii muslimiintu uu goobtii la
wareegay, qaniimadii iyo xoolihii gaaladana ay ururinayaan, ayaa 50kii nin oo
gumaadda ahaa, oo Rasuulku SCW sidii la ogaa ula dardaarmay, kuna adkeeyey in
aysan meeshooda ka soo dhaqaaqin haddii ay muslimiinta guul helaan iyo haddii
kaleba, ayaa markii ay arkeen in ciidankii muslimiintu guuleystey oo qaniimadii
gaalada ururinayo waxaa qaarkood ka xoog badiyey adduunyo jaceyl, markaas ayey
ku dheheen qaarkii kale “war qaniimada, qaniimada, raggeennii baa guuleystey ee
maxaad sugeysaan?”. Waxaa markaa la hadlay ninkii 50ka nin madaxda u ahaa
Cabdullaahi binu Jubeyr, oo xusuusiyey dardaarankii Rasuulka SCW, kuna yiri “war
ma hilmaanteen wuxuu Rasuulku SCW idin yiri?”. Hase ahaatee, laab meeli u
caddahay meeli ka madow’e, arrinkaaas waxba dheg uma aysan jalaq siin, waxaana
yaacay 40 nin, goobtiina waxaa ku haray 10 nin oo uu ku jiro Cabdullaahi binu
Jubeyr, oo iyagu amarkii Rasuulka SCW sidii uu ahaa u fuliyey. Waxaa markaa
weerar ku soo qaaday Khaalid binu Waliid oo watey ciidankii fardooleyda gaalada,
markaa ka horna ay saddex jeer oo hore waabiyeen. Wuxuu Khaalid laayay 10kii nin,
markaas ayaa ciidankii gaalada oo awal jabay wuxuu ogaaday in xaaladdii is
beddeshay, dib buuna u soo laabtay, calankoodii oo muddaba ciidda iska yaallayna
waxaa qaadday haween la oran jirey Camra bintu Calqama, oo ka mid ahayd 15kii
haween ee la socday ciidanka gaalada. Ciidankoodii oo dhan wuxuu ku soo ururay
meeshii calankoodu ka muuqday, muslimiintiina hore iyo gadaal ayey ka
hareereeyeen.
Ciidankii muslimiintu markii ay arrintaasi ku dhacday ayey wareereen oo
meel looga yimid garan waayeen. Waxayna u qaybsameen wax buurtii fuula, wax
carara oo magaaladii afka saara iyo wax ciidankii gaalada dhex gala oo kala
garan waayey gaaladii iyo muslimiintii ilaa ay iyaga laftoodii is laayeen.
Ninkii la oran jirey Xudeyfa binu Yamaam, ayaa arkay aabbihiis Yamaam oo
muslimiinta ka mid ahaa oo muslimiin kale dileyso, markaasuu qayliyey oo yiri
“addoomadii Ilaahayow waa aabbahay, aabbahay”, hase yeeshee cidi ma aysan maqal,
wayna ku sii wadeen ilaa ay ka dileen, markaas ayuu Xudeyfa yiri “Allaah ha
idiin danbi dhaafo”.
Waxay muslimiintii jahwareerkaas ku jiraanba, waxay arrintii sii
kharaaratey markii ay maqleen qaylo oranaysa “Maxammed waa la diley”, markaas
ayaa niyad jab ku dhacay ilaa ay raggii qaarkood dagaalkii joojiyeen, ragna
dhabarka sii duween. Allaahna isagoo ka hadlaya ragaas cararay ee dhabarka
jeediyey waxa uu qur’aankiisa ku yiri:
((KUWA IDINKA MID AH EE JEESTAY MAALINKII LABADA
CIIDAN KULMEEN, WAXAA SIMBIRIXIYEY SHAYDAAN WAXAY KASBADEEN QAARKIISA SABABTEED,
ALLESE WAA UU ISKA CAFIYEY, WUXUUNA AHADAY ALLE MID DHAAFA OO DULBADAN)), (Suuratu
Aali-Cimraa 155).
Laakiin dad isku mid ma ahane, rag baa wacdaro muujiyey sida Anas binu
Nadar oo soo maray rag meel iska jooga, markaas ayuu ku yiri “maxaad sugeysaan?”,
waxay dheheen “Rasuulkii SCW waa la diley”, wuxuu yiri “maxaad nolol ku
falaysaan gadaashiis? war soo baxa oo ku dhinta wuxuu Rasuulku SCW ku dhintay”,
wuuna sii dhaafay isagoo leh “Allahayow waxaan kaaga cudurdaaranayaa waxa ay
sameeyeen kuwaan (muslimiinta), waxa aana kaaga beri noqonayaa waxa ay sameeyeen
kuwaas (gaalada)”. Wuxuu la kulmay Sacad binu Mucaad, markaas ayaa Sacad yiri
“xaggee u socotaa?”, wuxuu Anas yiri “jannada carafteedii ayaan Uxud sokedeeda
ka helayaa”, wuxuu Anas ciidankii gaalada ayuu ku dhex dhacay, aad ayuuna u
dagaallamay ilaa uu aakhirkii ka shahiidey. Markii uu dagaalku dhammaadayna cid
garata ayaa la waayey ilaa ay markii dambe walaashiis ku aqoonsatay farihiisii,
waxaana jirkiisa ku yaalley dhowr iyo siddeetan nabar oo isugu jira waran, seef
iyo fallaar. Waxaana sida la wariyo sababtiisa ku soo degtay aayadan:
((MU’MINIINTA WAXAA KA MID AH RAG KU RUN SHEEGAY
WAXAY ALLE KULA BALLAMEEN, WAXAA KA MID AH MID GUTAY BALLANTII (SIDA ANAS),
WAXAA KA MID AH MID SUGAYA MANA AYSAN BADALIN (GO’AANKODII)), (Suuratul-Axsaab
23).
Sidoo kale Thaabit binu Daxdaax wuxuu u dhawaaqay ansaar oo ku yiri
“Ansaareey haddii Maxammed SCW la diley Allaah ayaa nool oo aan dhiman ee u
dagaallama diintiinna Allena waa idiin gargaarayaaye”. Koox Ansaar ah ayaa
markaa isagii raacday oo la dagaal gashay ilaa isagii iyo iyagiiba la laayey.
Sidoo kale nin Muhaajiriinta ka mid ahaa ayaa soo maray nin Ansaar ah oo
dhiiggiisa ku dhexgalgalanaya oo naf yari ku jirto, markaas ayaa kii muhaajirka
ahaa ku yiri “hebelow Maxammed SCW la diley waa gaarsiiyey (xaqii) ee u
dagaallama diintiinna”. Allena SW isagoo tilmaamaya dhaawaca muslimiinta soo
gaaray iyo in uusan kaligood gaar ku ahayn, uuna doonayo rag shuhado ah oo
jidkiisa ku dhinta, waxa uu qur’aankiisa ku yiri:
((HA DACIIFININA HANA MURUGOONINA IDINKAA SAREEYA
HADAAD MU’MINIIN TIHIIN, HADDII DHAAWAC IDIN TAABTAY NIMANKABA (GAALADA QUREYSH)
WAXAA TAABTAY DHAAWAC LA MID AH, WAANA SAAS MAALMUHU OO WAXAAN KU WAREEJINNAA
DADKA DHEXDIISA, WAXAANA (AALLE SIDAA U YEELAY IN) UU OGAADO (MUUJIYO) KUWA
MU’MINIINTA AH, IDINKANA YEESHO (QAARKIIN) SHUHADO, ALLENA MA JECLA DAALIMIINTA,
IYO IN UU ALLE IMTIXAAMO KUWA MU’MINIINTA AH GAALADANA TIRTIRO)), (Suuratu
Aali-Cimraan 139-141).
Sidoo kale Alle SW isagoo xusuusinaya mu’miniinta in Nabi Maxammed SCW
yahay Rasuul ka mid ah Rusushii uuna dhimanayo sidii Rusushii ka horayseyba ay u
dhinteen haddii uu dhintana aan loo baahnayn in la gaaloobo waxa uu qur’aankiisa
ku yiri:
( (NABI) MAXAMMED SCW MA AHAN WAXAAN RASUUL AHAY,
WAXA TEGAY (DHINTAY) HORTIINA RASUULO, (HADDABA) HADDII UU DHINTO AMA LA DILO MA
WAXAAD U GADOOMAYSAAN CIRIBTIINII (GAALNIMO), QOFKII U GODOOMA CIRIBTIISA (GAALOOBA)
WAXBA KA DHIBI MAHAYO ALLE, WUUNA ABAAL MARINAYAA KUWA KU SHUKRIYA)), (Suuratu
Aali-Cimraa 144).
Dhinicii Rasuulka SCW waxaa ku haray 9 nin (7 Ansaar ah iyo 2 Muhaajiriin
ah), waxaana isku hareereeyey fardooleydii ciidankii gaalada. Rasuulku SCW
dagaalyahannimadiisii iyo geesinnimadiisii ayuu muujiyey, wuxuuna sameeyey,
isagoo sidaa loo hareereeyey oo cadowgii gaaladu ku soo ururay, ayuu u dhawaaqay
muslimiintii, isaga oo og in gaaladu hadalkiisa maqlayso inta aysan muslimiintu
maqlin, wuxuuna yiri “addoomadii Allow kaalaya Rasuulkii Alle ayaan ahaye”.
Allena isagoo arintaa tilmaamaya waxa uu qur’aankiisa ku yiri:
((MARKAAD KORAYSEEN (CARAREYSEEN) OO AYDAAN
MILICSANAYN QOFNA, RASUULKUNA SCW IDINKAGA YEERAYEY GADAASHIINA WAXAA IDINKU
DHACAY MURUG AY LA JIRTO MURUG SI AYDAAN UGA TIIRAAN YOON WIXII ADINKA TEGAY IYO
WIXII IDIN ASIIBAY, ALLENA WAA GUN OGYAHAY WAXAAD CAMAL SAMAYNAYSAAN)), (Suuratu
Aali-Cimaraa).
Gaaladii ayaa markaa maqashay oo si fiican ugu soo ururtay. Rasuulka SCW
waxaa aad u difaacay 9kii nin, waxayna Rasuulka SCW u noqdeen gaashaan, oo leeb
iyo waran kasta oo lagu soo tuuro iyaga ayaa isu dhigayey, kii gacan ula yimaada
Rasuulkana SCW wey ka difaacayeen. Ciidankii gaaladu si kasta inta ay yeeleen
ayey u tegi kari waayeen Rasuulka SCW. Sagaalkii nin sidi ninba mar u
shahiidayey waxaa ugu dambayntii ku soo haray labadii nin oo Muhaajiriinta ahaa,
Dalxa binu Cubeydillaah iyo Sacad binu abii Waqaas. Waqtigaasna wuxuu ka mid
ahaa waqtiyadii ugu dhibka badnaa noloshii Rasuulka SCW, waxayna ahayd fursaddii
ugu dhoweyd gaalada in ay Rasuulka SCW dilaan, waxayna u geysteen dhaawacyo
dardaran. Waxaa Rasuulka SCW dhagxaan ku soo tuuray nin ciidankii gaalada ka mid
ahaa oo la oran jirey Cutba binu abii Waqaas, oo la dhashay Sacad binu abii
Waqaaska Rasuulka SCW difaacayey. Dhagaxaantii qar ka mid ah ayaa ku dhacay
Rasuulka SCW oo ka jebiyey foolka hoose ee midig bishinta hoosena ka jeexay.
Sidoo kale nin kale oo gaalada ka mid ahaa, lana oran jirey Cabdullaahi
binu Shihaab Suhri, wuxuu isna Rasuulka SCW ka dhaawacay wejiga. Wiil reer
Faaris ahaa oo la oran jirey Cabdullaahi ibnu Qum’a ayaa isna sidoo kale
Rasuulka SCW seef daran qoorta uga dhuftay hase yeeshee Ilaahay oo ka
badbaadiyey iyo Rasuulka SCW oo labo canbuur bireed iyo koofi bir ah qabay
seeftaasi gudaha uma gudbin inkastoo Rasuulku SCW muddo bil ka badan uu ka
sheegan jirey dhaawacaas. Sidoo kale ninkaasi wuxuu Rasuulka SCW ku dhuftay seef
tii hore mid ka daran oo koofiyad bireeddii dhaaftay ilaa ay birihii Rasuulka
SCW ka galeen madaxa, wuxuuna yiri markuu seeftaa Rasuulka SCW ku dhuftay “qaado
in Qum’a ayaa ahe”. Rasuulku SCW wuxuu ku yiri isago dhiigga sika tiray a “Alla
ku hooji”, dabadeedna waxaa ninkaas ku dhacay habaarkii Nabiga SCW oo si xun
ayuu u dhintay. Rasuulku SCW sidoo kale wuxuu yiri “sidee u liibaanayaan dad
dilaacshay wejigii nabigooda oo jebiyey foolashiisii isagoo xaga Alle ugu
yeeraya?”. Alle aya markaa aayadan soo dajiyey.
((WAXBA AMARKA KUMA LIHID (NABIYOW SCW, ALLENA) AMA
WAA KA TAWBAD AQBALIN AMA WUU CADAABIN IYAGA (GAALADA) MAXAA YEELAY IYAGU WAA
DAALIMIIN)), (Suuratu Aali-Cimraan 128).
Muddo ka dibna wuxuu Rasuulku SCW yiri “Rabbiyow qowmkayga u dhaaf waxba ma
ogee”.
Gaaladii qureysheed waxay aad ugu dadaaleen maalinkaas in ay Rasuulka SCW
dilaan, wax ay la hareen oo dagaal ahana ma jirin, si kastana way u dagaallameen,
hub kasta oo ay heli kareenna way ku tuureen Rasuulka SCW sida seef, waran,
fallaar, dhagax, iwm, laakiin Alle dile ayaa dhinta, waxaa Alle Rasuulkiisa SCW
ku ilaaliyey 9kii nin oo toddobo ku shaahiiddey. Labadii nin ee soo hartay, Daxa
iyo Sacad, oo ahaa niman aad dagaalka iyo shiishkaba ugu dheereeya waxa ay u
beerdhigeen ciidan tiro badan oo doonayey in ay Nabiga SCW dilaan. Waxay labadaa
nin isu dhegayeen ama ka celinayeen nabar kasta oo Rasuulka SCW ku socda ilaa ay
Dalxa gacantiisii ka qallashay siduu nabar walba ugu dhigayey. Waxaa Dalxa ku
dhacay dhowr iyo soddon nabar. Sidoo kale Tarmadi waxa uu wariyay in Rasuulku
SCW isagoo Dalxa ka warramaya uu yiri “qofkii eegaya shahiid dhulka korkiisa ku
socda, ha eego Dalxa binu Cubeydillaah”. Abuubakarna markuu xusuusto maalinkaa
Uxud wuxuu oran jirey maalinkaas oo dhan waxaa iska lahaa Dalxa”. Rasuulku SCW
isagoo guubaabinaya Sacad wuxuu yiri “Sacadow gan, aabbahay iyo hooyaday ha
lagugu furtee”.
Allaah wuxuu soo dejiyey nasrigiisii, waxayna Bukhaari iyo Muslim weriyeen
in Sacad yiri “Waxa aan arkay maalinkii Uxud labo nin (malag) oo difaacaya
Rasuulkii Alle SCW, waxayna qabeen dhar cad cad, waxayna ahaayeen dagaalyahanno
aanan hore iyo gadaal midna u arag”. Riwaayad kale waxay sheegtay in ay ahaayeen
Jibriil iyo Makaa’iil. Waxaa sidoo kale nasrigii Allaah kamid ahaa in Alle uu ku
dajiyay Rasuulka iyo asxaabta daganaansho iyo xasilooni, kana saaray quluubtooda
baqdintii ilaa ay mararka qaarkood ka lulmoonayeen, wuxuuna Bukhaari ka wariyay
abuu Dalxa Al-Ansaari in uu yiri “waxaan kamid ahaa kuwii ay lulmadu qabatay
maalinkii Uxud ilaa ay marar seeftaydii gacantayda ka dhacday”. Allena isagoo
arrinkaas tilmaamaya waxa uu qur’aankiisa ku yiri:
((WUXUU MARKAA IDINKU SOO DAJIYEY MURUGTIINII KA DIB
AAMIN AHAANSHO LULMO DABOOSHAY KOOX IDINKA MID AH, KOOXNA WAXAA WALAACISAY
NAFTOODA, WAXAYNA ALLE U MALEEYEEN WAX AAN XAQ AHAYN OO AH MALE JAAHILIYADEED,
WAXAYNA LEEYIHIIN AMARKA MIYAAN WAX KU LEENAHAY? WAXAAD DHAHDAA AMARKA
DHAMMAANTIIS ALLAA ISKA LEH, WAXAYNA NAFTOODA KU QARINAYAAN WAXAYNA KUU
MUUJINAYN, WAXAY LEEYIHIIN HADDAAN AMARKA WAX KU LAHAAN LAHAYN NALA KUMA DILEEN
HALKAN, WAXAAD TIRAAHDAA HADDAAD TIHIIN GURYIHIINA DHEXDOODA WAY U SOO BIXI
LAHAAYEEN KUWII LOO QORAY DILKA MEESHII LAGU DILI LAHAA, (WUXUUNA ALLE SIDAAS U
SAMEEYEY) SI UU U IMTIXAAMO WAXA LAABTIINA DHEXDOODA KU JIRA IYO IN UU KALA
SHAANDHEEYO WAXA QULUUBTIINA KU JIRA, ALLENA WAA OG YAHAY WAXA LAABTIINA KU
SUGAN)), (Suuratu Aali-Cimraan 154).
Muddo yar ka dib asxaabtii qaar ka mid ah waxay arkeen Rasuulka SCW,
markaas ayay hal mar ku soo firxadeen. Qofkii u horreeyey oo u yimaada wuxuu
ahaa Abuubakar sidiiq. Ibnu Xibbaan wuxuu saxiixiisa ku weriyey in Caa’isha tiri
“Abuubakar wuxuu yiri “maalinkii Uxud markii ay dadkii (muslimiintii) oo dhan
yaaceen, qofkii ugu horreeyey oo Nabiga SCW u soo laabtay ayaan ahaa, markaas
ayaan arkay nin hortiisa ka dagaallamaya oo difaacaya, markaas ayaa iri
“aabbahay iyo hooyaday ha lagugu furtee noqo (ahow) Dalxa”, waxaa markaa iga
daba yimid Abuu Cubeyda Ibnu-Jarraax, markii aan Nabiga SCW u tagnayna waaba
Dalxa oo Nabiga SCW hortiisa ku dhacay, markaas ayaa Nabiga SCW yiri “qaada
walaalkiin way u waajibtaye (janno)”. Waxaa damcay in aan Nabiga SCW ka siibo
birihii madaxa ka galay, Abuu Cubeyda ayaa markaa yiri “Ilaah baan kugu
dhaarshaye maad ii deysid Abuubakar”, markaas ayaan u daayey. Ilkihiisii ayuuu
intuu ku qabtay soo dhiraandhiriryey si aysan Nabiga SCW u xanuujin. Markuu
banaanka birihii u soo bixiyeyna foolkiisii ayaa soo raacay. Waxaan damcay
markaa in aan tii (birtii) kale ka soo bixiyo Nabiga SCW, markaas ayuu yiri
“Ilaah baan kugu dhaarshaye Abuubakar maad ii deysid”. Ka dib sidii oo kale ayuu
u dhiraandhiriyey, markuu soo saarayna foolkiisii kale ayaa soo raacay. Dabadeed
waxaan u tagnay Dalxa si aan u daweyno isagoo ay ku taallo dhowr iyo toban
seefood”.
Intaa ka dib asxaabtii ayaa meeshii ku soo ururtay, gaaladiina waa ka soo
ururtay, aad ayeyna msulimiintii ciriiri u geliyeen ilaa uu Rasuulku SCW ku
dhacay bohol uu Abuu Caamir Al-faasiq qoday, oo uu lowga ka murgacday, waana
laga soo bixiyey Rasuulka SCW bohoshii. Sidoo kale Rasuulka SCW fallaaruhu
dhinac walba ayey uga imaanayeen, Allaahna dhinac ayuu ka marinayey, waana ka
indho saabay in badan oo gaalada ka mid ahayd sida Cabdullaahi ibnu Shibaab oo
oranyey “i tusiya Maxammed SCW, badbaado uma sugnaane” isaga oo agtiisa maraya
oo hadba dhinac u dhaafaya. Ninka la yiraahdo Safwaan binu Umaya sidoo kale
wuxuu yiri “Ilaah baan ku dhaartaye ma aan arag (Nabiga SCW), waxaanna ku
dhaaranayaa in uu mamnuuc naga yahay, annaga oo afar nin ah ayaannu ku soo
ballannay in aan dilno, mana aannaan gaarin”.
Dagaalkii mar labaad ayuu si daran uga dhacay meeshii Rasuulku SCW joogey,
gaaladana wuxuu hadafkoodu ahaa in ay dilaan Rasuulka SCW, iyagoo dadaal
dheeraad ah ku bixinaya dilitaankiisa. Hase ahaatee asxaabtii Rasuulka SCW
agtiisa ku soo ururtay oo ahaa askar Ilaahay, oo ninkiiba koox u dhigmo, ayaa
faro kulul tusay gaaladii, Rasuulkana SCW aad u difaacay, dadaal iyo ragannimana
muujiyey.
Ninka la yiraahdo Abuu Dalxa Al-Ansaari wuxuu taagnaa Rasuulka SCW hortiisa,
wuxuuna ka ilaalinayey Rasuulka SCW oo uu isu dhigayey fallaaraha gaalada,
wuxuuna ahaa nin ganaa ah, maalinkaasna waxaa ka jabay labo qaanso. Sidoo kale
Abuu Dujaana wuxuu isna taagnaa Rasuulka SCW hortiisa, dhabarkuuna u dhigayey
fallaaraha gaalada, waxaana la yiri leebabka oo dhabarkiisa ku dhacaya ayuusan
is dhaqaajineynin. Sacad binu Abii Waqaas sidoo kale wuxuu ku dadaalayey in uu
dilo walaalkiis Cutba binu Abii Waqaas, oo ahaa ninkii Rasuulka SCW ka jebiyey
foolka. Waxaa hase yeeshee Cutba ceyrsaday oo diley Xaadhib ibnu abii Baltaca,
oo ka furtay faraskii iyo seeftiiba. Sahal binu Xunef wuxuu isaguna sidoo kale
Rasuulka SCW la galay Beycatul-Mawt.
Sidoo kale Cabdirahmaan ibnu Cawf waxaa ku dhacay maalinkaas labaatan nabar
ama in ka badan. Maalik binu Sinaan, oo ahaa Abii Saciidul-khudri aabbihiis,
ayaa isna maaalinkaa wacdaro muujiyey. Wuxuu soo nuugay dhiiggii fariistay
wejigii Rasuulka SCW ee nabarku ku dhacay, Rasuulkuna SCW wuxuu yiri “iska tuf”
hase yeeshee wuxuu yiri “Ilaah baan ku dhaartaye weligey tufi maayo”. Ka dib
dagaalkii buu hore u sii galay, Rasuulkuna SCW wuxuu yiri “qofkii doonaya in uu
fiirsho nin ehlu-Janna ah ha fiirsho ninkaas”. Dabadeed Maalik goobtii ayuu ku
shahiiday. Sidoo kale Qataada ibnu Mucmaan isha ayaa nabar uga dhacay markaasuu
Rasuulka SCW u yimid Rasuulkuna gacanta ayuu ka mariyay, wayna u raysatay.
Waxaa iyaguna dagaalka qayb wayn ka qaatay qaar ka mid ahaa gabdhihii
muslimaatka oo gadaal ka yimid, sida gabadhii la oran jirey Ummu Cammaara (Nusayba
bintu Kacab) oo u banbaxday ninkii Rasuulka SCW seefaha ku dhuftay, Ibnu Qum’a,
waxayna ku garaacday dhowr seefood laakiin dhaawac weyn ma gaarin maxaa yeelay
labo canbuur bireed ayuu iska dul qabay, isaguna hal seef ayuu qoorta uga
dhuftay, ka dibna Ummu Cammaara way si dagaallantay waxaana korkeeda ku dhacay
labo iyo toban nabar.
Ninkii ahaa Muscab ibnu Cumeyr wuxuu waday calankii muslimiinta, wuxuuna
maalinkaas dagaallamay dagaal aad u xeel dheer, ilaa bilowgii dagaalkana calanka
muslimiintu gacata ayuu ugu jirey, wuxuuna ka mid ahaa raggii ugu horreeyey ee
Rasuulka SCW ku soo laabtay, ka dibna qayb weyn ka qaatay difaaciddii Rasuulka
SCW. Ugu dambeyntii waxaa Muscab laga gooyey gacantii midig ee uu calanka ku
waday, markaas ayuu gacantii bidix ku qabsaday oo sii dagaallamay ilaa gacantii
bidixna laga gooyey. Ka dib wuxuu calankii ku qabsaday xabadka iyo qoorta ilaa
uu aakhirkii halkaas ku shahiiday oo waxaa dilay Ibnu Qam’a. Markii uu diley
ayuu wuxuu u maleeyey Rasuulkii SCW, markaas ayuu gaaladii ku dhex dhacay oo
qeyliyey yirina “Maxammed waan diley”, warkaa beenta ah ayaa ku dhex faafay
gaaladii iyo muslimiintii kale ee aan Rasuulka SCW la joogin. Gaaladii markii ay
hadalkaas maqleen way farxeen iyaga oo u malaynaya in ay Nabigii SCW dileen oo
ay u jeeddadoodii gaareen. Markii Muscab la diley wuxuu Rasuulku SCW calankii
muslimiinta u dhiibey Cali binu Abii-dhaalib. Cali aad ayuu u dagaallamay isaga
iyo asxaabtii kale ee Rasuulka SCW agtiisa joogtey ilaa ay markii dambe Rasuulka
SCW iyo asxaabtiisii jid banneysteen.
Kacab binu Maalik oo asxaabta ka mid ahaa, uuna gaaray warkii beenta ahaa,
ayaa Rasuulkii SCW arkay, markaas ayuu aad u dhawaaqay oo yiri “muslimiineey
bishaareysta, waa kan Rasuulkii Allee SCW”. Rasuulka SCW ayaa markaa u tilmaamay
in uu aamuso si aan gaaladu u ogaan meesha uu Rasuulku SCW joogo, hase yeeshee
qayladii waxay gaartay gaaladii iyo muslimiintiiba, markaas ayaa in badan oo
muslimiin ahi ku soo ururtay meeshii, gaaladiina waxa ay kordhiyeen weerarkoodii.
Ninka la yiraahdo Cusmaan binu Cabdullaahi, oo ka mid ahaa fardooleyda gaalada,
ayaa Rasuulka SCW ku soo baxay isaga oo leh “badbaado kuuma sugnaan”, Rasuulkuna
SCW waa la dagaallamay laakiin waxaa kaga hormaray oo ninkaa diley Xaarith binu
Sumah. Waxaa isna soo orday ninka la yiraahdo Cabdullaahi binu Jaabir, oo isna
fardooleydii gaalada ka mid ahaa, wuxuuna seef qoorta uga dhaawacay Xaarith.
Muslimiintii ayaa markaa qaaday Xaarith oo dhaawac ah, ka dibna Abuu Dujaana
ayaa si degdeg ah seef qoorta ugaga gooyey Cabdullaahi binu Jaabir.
Rasuulka SCW iyo asxaabtiisi waxay xoog ku jireen gaaladii waxayna fuuleen
buurtii, waxaa markaa ka daba tegey Rasuulka SCW nin ciidanki gaalada ka mid
ahaa oo la oran jirey Ubay ibnu khalaf, oo ka mid ahaa dadkii Rasuulka SCD ku
dhibi jirey Makka, kuna yiri maalin “Maxammed SCW faras baan u naaxiyaa in aan
kugu dilo”, Rasuulkuna SCW wuxuu ugu jawaabay” anigaa ku dili doona haddii Alle
idmo”. Markuu Rasuulka SCW ka daba tegey ayuu yiri “meeyey Maxammed SCW magangal
kuuma sugnaan”. Rag asxaabta ka mid ah ayaa markaas yiri “Rasuulkii Allow nin
aan u saarno”, hase yeeshee Rasuulku SCW wuxuu yiri “iska dhaafa”, isagaana leeb
ku dhuftay. Ka dib Ubay ciidankii gaalada ayuuu ku laabtay isagoo dhaawac ah,
markaas ayuu qureysh ku yiri “Maxammed baa i diley”, waxay ku dheheen “waad
fuleyowday”, maxaa yeelay nabar weyni kuma oollin. Markaas ayuu yiri “markaan
Makka joogney ayuu Maxammed i yiri “anigaa ayaa ku dili doona” wuuna i diley”.
Dabadeedna Ubay wuxuu dhintay markii uu laabtay ciidankii gaaladu isagoo aan
Makka gaarin, waana ninkii keli ahaa ee Rasuulku SCW gacatiisa ku diley.
Rasuulka SCW iyo asxaabtiisu markii ay buurtii fuuleen, waxaa iyaguna
buurtii dhinac ka soo fuulay ciidan qureysheed oo ay hoggaaminayaan Abuu Sufwaan
iyo Khaalid, markaas ayaa Rasuulku SCW yiri “Allahayow kuwaas awlo uma ahaanin
in ay naga kor maraan”. Waxaa markaa la dagaallamay nimankaas Cumar binu
Khadhaab iyo koox la jirta ilaa ay buurtii ka dejiyeen. Kaas ayuuna ahaa
dagalkii u dambeeyey ee goobtii Uxud ka dhacay.
Ciidankii gaaladu waxa uu intaa ka dib bilaabay in uu isku urursanayo
meeshiii uu degganaa dagaalka ka hor, dumarkii la socday iyo raggii qaar ka mid
ahaana waxay ku mashquuleen in ay dhalan rog ku sameeyaan oo ay dooriyaan raggii
shuhadada ahaa ee lagu laayey goobta. Waxayna jarayeen sanka, dhegaha iyo xubno
kaleba. Qaar shuhadadii ka mid ahna waxa ay kala baxeen beerka. Hindu binu Cutba
waxay beerka kala baxday Xamsa, markaas qoorxir uga dhigatay ghego iyo sanan ay
ka soo jaratay qaar ka mid ah raggii shuhadada ahaa.
Dhinicii gabdhihii muslimaatka ahaa sidii aan soo sheegnayba qaar ka mid
ahaa ayaa qayb libaax ka qaatay dagaalka waxayna badankoodii yimaaddeen markuu
dagaalku dhammaaday. Qaarkood waxay biyaha soo waraabinayeen ayna daweynayeen
dadkii dhawaca ahaa, sida Caa’isha, Umu Sulaym iyo Umu Sulaydh, qaarkoodna way
dagaallamayeen sida gabadhii la oran jirey Ummu Ayman oo iyadoo Madiina joogta
aragtay rag asxaabtii ka mid ah oo magaalada baqo ku soo galay, markaas ayey mid
ka mid ah ku tiri “waad soo baqday, war i sii seeftaada”, ka dibna waxay timid
goobtii dagaalka, waxayna wax ka waraabinaysay dadkii dhaawaca ahaa. Dhammaadkii
dagaalka waxaa Ummu Ayman leeb ku soo tuuray nin la oran jirey Xibbaan binu
Curqa, markaas ayey dhacday (iyada oo dhaawaca ah), maradiina ka feydantay.
Qosol ayuu markaas cadowgaas Alle la dhacay, Rasuulka SCW ayaa markaa Sacad binu
Abii Waqaas leeb u dhiibay oo ku yiri “ku gan”. Sacad ayaa leebki ku ganay oo
dhuunta bartankeeda kala helay, markaas ayuu xabdka u dhacay cawradiina ka
feydantay. Markaas ayaa Rasuulku SCW ku qoslay ilaa ay miciyihiisii ka muuqdeen,
wuxuuna yiri “Sacad ayaa u gargaaray, Allaahna wuu aqbalay ducadiisii”. Waxaa
halkaan iyo meelo kaleba laga qaatay in gabdhaha muslimaatka ahi ka qayb qaadan
karaan jihaadka haddii balad islaam lagu soo duulo oo xaaladu ay khatar gaadho,
wuxuuna jihaadku ku noqonayaa waajib sida raga, sidoo kale gabadha muslimada ahi
way is difaacaysaa haddii nafteeda loogu yimaado.
Ka dib waxaa Rasuulka SCW dhiiggii ka dhaqay gabadhiisii Faadumo, waxaana
biyaha ugu shushubayey Cali, Faadumo markii ay aragtay in biyuhu aysan dhiigga
joojineyn ayey soo qaadatay caw yar, oo inta ay gubtay meeshii saartay ilaa uu
dhiiggii joogsaday. Maxammed binu Maslamana wuxuu Rasuulka SCW u keenay biyo
macaan si uu u cabbo. Ka dib Rasuulku SCW wuxuu asxaabtii tujiyey salaaddii
duhur isaga oo fadhiya.
DAGAALKII UXUD [Qaybta::: 5aad]
Markii
ay ciidanka gaaladu is urursadeen oo ay noqonayeen ayaa hoggaamiyahoodi Abuu
Sufyaan fuulay buur oo dhawaaqay isaga oo leh “Maaxammed ma idinku jiraa”, looma
jawaabin, markaas ayuu yiri “ina abii Quxaafa (Abuubakar) ma idinku jiraa?”
looma jawaabin, markaas ayuu yiri “Cumar binu Khadhaab ma idinku jiraa?”, looma
jawaabin. Qof kale ma uusan magacaabin maxaa yeelay wuxuu ogaa booska ay
saddexdaasi ka joogeen islaamka iyo haddii ay dhintaan in islaamku halis ku jiro,
wuxuu intaas ka dib yiri “kuwaas waa la idinka kaafiyey”. Waxaa markaas is hayn
waayey Cumar binu Khadhaab oo yiri “cadowgii Allow kuwaas aad soo sheegtay way
nool yihiin, Allena wuxuu u dib dhigay wax ku caro geliya”, markaas ayuu yiri
“dadkiinnii la dhalan rogey ma aanan amrin, kamase xumaan”. Ka dib wuxu yiri
“hubulow kor noqo”, Rasuulka SCW ayaa asxaabtii ku yiri “miyeydaan u jawaabeyn?”,
markaas ayey dheheen “maxaa dhahnaa?” wuxuu yiri dhaha “Allaah baa sarreeya oo
weyn”, markaas ayuu Abuu sufyaan yiri “Cusaan leenahay idinkuse Cuse ma lihidin”.
Rasuulka SCW ayaa asxaabtii la hadlay oo ku yiri “miyeydaan u jawaabeyn?” waxay
dheheen “maxaan dhahnaa?”, wuxuu yiri dhaha “Gargaare ayaanu leennahay idinkuse
gargaare ma lihidin”. Wuxuu markaas Abuu Sufyaan yiri “maanta maalintii Badar
ayey u dhigantaa, dagaalkuna waa wadaameysi”, Cumar ayaa u jawaabay oo yiri “ma
sinnin, dadkayagii la diley jannada ayey ku jiraan, dadkiinniina naar”. Wuxuu
markaa Abuu Sufyaan yiri “Kaalay Cumarow”. Rasuulka ayaa Cumar ku yiri “u tag oo
fiiri xaalkisa”, Cumar ayaa u tegey Abuu Sufyaan, markaas ayuu Cumar ku yiri
“Ilaah baan kugu dhaarshaye Cumarow ma dilnay Maxammed?”, Cumar wuxuu yiri
“maya, haddana wuu ku maqlayaa”, wuxuu yiri Abuu Sufyaan “adiga ayaan kaaga
rumeyn badnahay ibnu Qum’a”. Abuu Sufyaan iyo ciidankiiisii way baxeen iyagoo
oranaya “ballanteennu waa Badar sannadka soo socda”, markaas ayuu Rasuulku SCW
nin asxaabtiisa ka mid ah ku yiri “ku dhe waa yehay waa inoo balllan”.
Rasuulku SCW wuxuu markaa ciidankii gaalada ka daba direy Cali binu
Abii-dhalib oo ku yiri “daba kac oo fiiri waxa ay samaynayaan iyo waxa ay
doonayaan, haddii ay fardaha hogaamiyaan, geelana fuulaan Makka ayey u socdaan,
haddii ayse fardaha fuulaan, geelana kexeeyaan Madiina ayey u socdaan, Ilaaha ay
naftaydu gacantiisa ku jirtaan ku dhaartaye, haddii ay aadaan Madiina waar
raacaynaa oo la dagaallamaynaa”. Cali wuu baxay oo daba kacay, wuxuuna arkay
fardihiii oo ay hoggaamiyeen iyo geelii oo ay fuuleen, dhinicii Makkana ay
aadeen.
Dadkii muslimiinta ahaa waxa ay intaa ka dib fiirfiirin u galeen shuhadadii
goobta lagu laayey iyo kuwii dhaawaca ahaa. Seyd binu Thaabit wuxuu yiri
“Rasuulka SCW ayaa ii direy maalinkii Uxud in aan raadiyo Sacad binu Rabbiic,
wuxuuna igu yiri “haddii aad aragto igu salaan, waxaadna ku tiraahdaa Rasuulkii
Alle wuxuu ku leeyahay sidee tahay”. Markaas ayaan dhex qaaday dadkii la laayey,
ka dibna waxaan u tegey isagii oo naftii ugu dambeysey ku jirto, ayna ku
yaallaan 70 nabar oo isugu jira waran, seef iyo gammuun, markaas ayaan ku iri
“Rasuulkii Alle wuu ku salaamayaa wuxuuna ku leeyahay iiga soo warran sida aad
tahay”. Sacad wuxuu yiri “ma Rasuulkii Alle ayaa i salaamaya, ku dheh Rasuulkii
Allow waxaan helayaa jannada carafteedii, qowmkeygii Ansaarna ku dheh cudurdaar
kuma lihidin Ilaahay agtiisa haddii Rasuulka Alle wax la gaarsiiyo idinka oo il
qoyani idinku jirto”, ka dibna naftii ayaa deysey Sacad.
Raggii asxaabta ahaa oo ku dhex wareegayey meydkii iyo dhaawicii meesha
yaalley, waxa ay arkeen nin la oran jirey Camar binu Thaabit oo loo yaqaanay
Usayram oo naf yar ku jirto, markaa ka horna ay islamka u bandhigi jireen oo
diidey. Markaas ayey isku dheheen “Useyramkan maxaa keenay, maxaa yeelay waxa
aannu ka soo tagnay isaga oo xumaan u arka arrinkan (islaamka)?”. Ka dib way u
tageen oo weydiiyeen, waxayna dheheen “maxaa ku keenay, ma ficiliaa mise waa
jacayl islaam”, wuxuu yiri “jacayl islaam ayaa i keenay, Alle iyo Rasuulkiisa
ayaan rumeeyey, ka dibna Rasuulka SCW la jirkiisa ayaan dagaallamay ilaa waxa
aad aragtaan igu dheceen”, wax yar ka dibna waa dhintay. Rasuulka SCW markii loo
sheegay wuxuu yiri “waa Ehlu-Janno”. Abuu Hureyra isaga oo ninkaa arrinkiisa ka
hadlaya wuxuu yiri “hal salaad Alle uma tukan”.
Qofku markuu islaamo isaga oo aan shey cibaado ah samayn haddii uu jihaad
galo oo ku dhinto waa Ehlu-Janno, laakiin haddii uu islaam iska sheegto oo uusan
tukan jihaadba ha ku dhintee wax ka soo qaad ma leh maxaa yeelay wuxuu
jihaadkiisu ansaxayaa qofkii Ilaahay ku xiran oo muslim ah una dagaallama in ay
kalimadda Alle kor noqoto, haddiise ay niyadiisa wax kale ku jiraan sida xukun,
ficilo, wadanimo, is tus tus, maal raadis iyo dan adduunyo, waxba laga aqbali
maayo. Mana ahan jihaadka kaliya ee waa acmaasha islaamka oo dhan.
Sidoo kale dadkii asxaabta ahaa oo ku dhex wareegayey meydkii iyo dhaawacii
meesha yaalley waxa ay soo mareen ninkii ahaa Qasmaan, oo aadka u dagaallamay,
dileyna 7 ilaa 8 nin oo ciidankii gaalada ahaa, oo meel yaalla oo dhaawac culus
ah. Markaas ayey u bishaareeyeen waxayna u qaadeen magaaladii Madiina. Wuxuu
yiri Qasmaan “Ilaah baan ku dhaartaye wax kale uma dagaallamin ee sharafta reer
tolkey ayaan u dirirayey, haddiise aanay arritaasu jirin ma dagaallameen”, ka
dib markii uu xanuunkii ka batay wuu is diley. Rasuulka SCW markii loo sheegay
arrinkaa wuxuu yiri “Ehlu-Naarka ayuu ka mid yahay”. Arrinkaas, oo ah
abaalmarinta qof walba oo u dagaallama wax aan ahayn kalimadda Alle in ay kor
noqoto, haba ku jiro ciidankii muslimiinta oo u dagaallamayey kor ahaanshaha
kalimadda Alle wuxuu u qaaday niyaddiisii xumeyd oo ahayd u dagaallanka xamiyada
(qabiilka), arrinkaas oo ah arrin ay dad badan oo muslimiin sheeganayaa ay ku
jiraan, ciribtiisu waa sidaas Allena wuxuu u ballan qaaday cid walba oo ku
dhimata naar.
Sidoo kale waxaa jirey nin yahuudi ahaa oo ka mid ahaa dadkii la laayey,
waxana la yiri markii uu dagaalku dhacay ayuu yahuuddii uu ka dhashay ku yiri
“yahuudey Ilaah baan ku dhaartaye xaq bay dushiinna ku tahay in aad Maxammed u
gargaartaan”, markaas ayey dheheen “maanta waa Sabti”, markaas ayuu ku yiri
“Sabti beela”, wuxuuna qaatay seeftiisii oo is diyaariyey, wuxuuna iyagii ku
yiri “haddii aan dhinto malkayga Maxammed ayaa iska leh wuxuu doono ha ku
sameeyo”, horeyna dagaalkii ayuu u galay ilaa uu ka shahiidey. Ninkaas oo
magaciisa la oran jirey Mukheyriiq waxaa Rasuulku SCW yiri isagoo ka hadlaya
“Mukheyriqq waa yahuud kii ugu kheyr roonaa”.
Rasuulku SCW wuxuu eegay dadkii shuhadada ahaa markaas ayuu yiri “kuwaan
aniga ayaa markhaati ka ah, qof Ilaahay dartiis loo dhaawacayna ma jiro ilaa
Ilaahay wuxuu qiyaamaha soo bixinayaa nabarkii oo dhiigaya, oo midabkiisu yahay
midab dhiig riixdiisuna tahay Miskiga”. Ka dib Rasuulku SCW wuxuu maqlay qaar
asxaabtii ka mid ah oo Madiina u qaaday raggii shuhadada ahaa qaarkood, markaas
ayuu Rasuulku SCW amray in la soo celiyo oo lagu duugo meeshii ay ku dhinteen,
isla markaana aan ladhiqin, laguna duugo dharkooda. Ka dib markii laga bixiyo
wixii bir ama harag ahaa ee ay xirnaayeen, waxana loo xabaalay labo labo iyo
saddex saddex, maxaa yeelay ragga ayaa badnaa. Markii laba nin qabri la wada
gelinayana wuxuu lahaa “kee baa qur’aanka badiya”, markii loo sheegana midka
qur’aanka badiya ayuu ku hormarinayey iilka. Wuxuuna isla xabaalay Cabdullaahi
binu Camar binu Xaraam iyo Camar binu Jumuux oo ay ka dhexayn jirtey
saasxiibtinnimo iyo jaceyl. Sidoo kale waxaa la isla xabaalay Xamsa binu
Cabdimudhalib iyo Cabdullaahi binu Jaxshi oo uu abti u ahaa.
Markii shuhadadii la xabaalayey waxaa la waayey meydii Xandhala, markaas
ayaa la raadiyey. Waxaa la soo helay isagii oo biyo ka da’ayaan. Rasuulka SCW
markii arrintii loo sheegayna wuxuu yiri “malaa’ig baa dhaqdaye bal xaaskiisa
weydiiya”. Markii xaaska arrinkiisa la weydiiyeyna waxa ay sheegtay in uu
janaabo qabay sidaa darteed waxaa xandhala lagu magacaabay kii ay malaa’igtu
dhaqday. Xandhala waxaa dhalay ninkii uu Rasuulku SCW u bixiyey Abuu Caamir Al-faasiq
oo dhinaca gaalada ka soo jeeday.
Rasuulku SCW markuu arkay adeerkiis Xamsa iyo sida loo dhalan rogay aad
ayuu uga murugooday ugana xumaaday, ka dibna waxaa timid Rasuulka SCW eeddadiis
Safiya oo dhashay Subeyr ibnu Cawaam, markaas ayuu Rasuulku SCW amray wiilkeedii
Subeyr in uu ka celiyaa oo aysan arag meydka Xamsa. Safiya ayaa tiri “sababtee
la iiga celinayaa, way i soo gaartay in walaalkay la dhalan rogaye, Ilaahay
dartiis haddii aanan ku raalli noqonse maxaa kale oo aan ku raali noqon, waan
sabri oo ajar gurubsan haddii Alle idmo”, ka dib inta ay u tagtay oo fiirisay
ayey u duceysey, dambi dhaafna Alle u weydiisey, waxayna tiri “INNAA LILLAAH WA
INNAA ILEYHI RAAJICUUN”.
Sidoo kale waxaa kamid ahaa dadkii goobta ku shahiiday Cabdullaahi ibnu
camar ibnu xaraam (jabar aabihii) , wuxuu yiri Cabdullaahi “dagaalka Uxud ka hor
ayaan riyo ku arkay Mubshir binu Cabdi Mundir oo i oranaya waad noo imaanaysaa
markaasan ku iri oo xaggee joogtaa? wuxuu yiri “janada dhexdeeda ayaan saan
doono ugu soconaa”, waxaan ku iri “oo sawtii maalinkii badar lagu dilay” wuxuu
yiri “haa, ka dib ayaase la i nooleeyey”. Arrinkaas ayuu Cabdullaahi Rasuulka
SCW u sheegay, Rasuulkuna SCW waxa uu ku yiri “taasi waa shahaado abaa jaabirow”.
Waxaa isna kamid ahaa dadkii goobta ku shahiiday Khaythama (abuu Sacad) oo
wiilkiisii Sacad ku shahiiday dagaalkii badar, waxa uu yiri khaythama “waxaa
igafay dagaalkii badar, Ilaah ayaanna ku dhaartaye waan ku dadaalayey (inaan ka
qayb galo dagaalkaas) laakiin waxaan qori tuuranay wiilkaygii markaasaa
qorigiisii soo baxay (oo isagii dagaalkii aaday) waxaana lagu irsaaqay shahaado,
xalayto ayaan markaa riyo ku arkay isagoo suurad tan ugu wanaagsan ah oo dhex
jooga mirihii janada iyo wabiyadeedii, wuxuuna i yiri “nasoo haleel aan janada
dhexdeeda ku rafiiqnee, waxaan helay wixii Rabbigay ii yaboohay isagoo xaq ah”,
Haddaba Rasuulkii Allow SCW waxaan waabariistay anigoo doonaya rafiiqnimadiisa
janada dhexdeeda, da daydiina waa waynaatay, lafahaygiina waa gaboobeen, waxaana
jeclahay Rabbigay la kulankiisa, ee Alle ii bari Rasuulkii Allow SCW in uu
shahaado igu irsaaqo Sacadna (wiilkiisii) aan janada kula rafiiqo. “Alle ayuu
markaa Rasuulku SCW u baryey, wuxuuna ku shahiiday dagaalkan Uxud.
Waxaa sidoo kale ka mid ahaa raggii goobta ku shahiiday Cabdullaahi ibnu
Jaxash oo ay Nabiga SCW eeddadiis dhashay ahaana ninkii watay ilaaladii uu
Rasuulku SCW u diri jiray Nakhla (Makka iyo Dhaa’if dhexdooda) waxa uu yiri
Cabdullaahi intuusan dagaalku dhicin “Allahayow waxaan kuugu dhaaranayaa in aan
barri cadowga la kulmo oo ay i dilaan ka dibna ay calooshayda soo bixiyaan, ayna
jaraan sankayga iyo dhagtayda, dabadeed aad (qiyaamaha ) i waydiiso sababta ay
arrintaasi ku dhacday, anna aan kugu iraahdo daraadaa.
Waxaa isna mid ahaa asxaabtii goobta ku shahiiday Camar ibnu Jamuux oo ahaa
nin lug la, wuxuuna lahaa Afar inan oo dhalinyaro ah oo Rasuulka SCW la jihaad
gasha, markii Uxud la soo aadayey ayuu damcay in uu Rasuulka SCW soo raaco
markaasay wiilashiisii ku dheheen “maad iska joogtid anagaa kaa kaafinay (jihaadka),
Allena waxa uu ku siiyay rukhso oo jihaad kaama uu rabo”. Rasuulka SCW ayuu u
yimid oo ku yiri “Rasuulkii Allow SCW wiilashaydaani waxa ay ii diidayaan in aan
ku raaco, Ilaah baan ku dhaartaye waxaan rajaynayaa in aan ku shahiido (dagaalka)
oo lug la’aantaydaan aan janada dhexdeeda ku dhutiyo”. Wuxuu Rasuulku SCW ku
yiri “adiga Alle jihaadka waa kaa daayey”, wiilashiisiina waxa uu ku yiri “maad
iska daysaan, waxaa la arkaa in Alle shahaado ku irsaaqee”. Rasuulka SCW ayuu
soo raacay (oo dagaalkii uxud ayuu ka wayb galay) wuuna shahiiday.
Waxaa isna ka mid ahaa raggii goobta ku shahiiday Muscab binu Cumeyr oo
ahaa macallinkii reer Madiina, wuxuuna waday calankii muslimiinta Badar iyo
Uxudba, islaamkana waxyaalo badan ayuu u soo qabtay. Muscab, oo ahaa islaamka ka
hor nin dhallinyaro ah oo qurxoon aadna u xarrago badnaa, kana dhashay reer
xoolo leh, Makkana caan ka ahaa oo dharka hadba nooc qaadan jirey ayaa markii uu
Uxud ku shahiidey waxaa deeqi waayey kafantiisii maxaa yeelay wuxuu qabay hal
go’, markii lagu soo daboolo waxaa bannaanaanayey lugaha, markii lugaha lagu soo
daboolna waxaa bannaanaanayey madaxa. Rasuulku SCW aad ayuu markaa uga
murugooday wuxuuna yiri “madaxa ku soo daboola (kafanta), lugahan geedka
Idkhirka la yiraahdo saara”.
Ragii Muscab aqoon jirey markii ay soo xusuustaan aad ayey uga tiiraanyoon
jireen noloshii uu ku sugnaan jirey Muscab iyo dhimashadiisii, Cabdirahmaan binu
Cawf ayaa waqtigii khulafaa’ul-Raashidiinka waxaa galab loo keenay afur
markaasuu yiri “waxaa la dilay (dagaalkii Uxud) Muscab binu Cumeyr waana iga
khayr badnaa, waxaa lagu kafnay go’iisi (markaasuu deeqi waayey) markii lugaha
laga saaro madaxa ayaa banaanaanayey, markii madaxa laga saarana lugaha ayaa
banaanaanayey, (sidoo kale) waxaa la dilay Xamsa wuuna iga khayr badnaa,
dabadeed aduunyada ayaa naloo fidiyey waxaana ka baqayaa in xasanaadkayagii
naloo soo hor mariyey”, markaasuu ooyey oo cuntadii iskaga tegey.
Sidaas ayeyna ahaayeen asxaabtya Rasuulka SCW oo adduunyo iyo dhal
dhalaalkeeda waxay ka doorteen Alle iyo nolosha dabte ah ee aakhiro, raggii
muhaajiriinta ahaa waxa ay maalin cad ka dhaqaaqeen xoolohoodii, xaasaskoodii,
carruurtoodii iyo qaraabadoodii, waxayna Madiina tageen iyagoo aan waxba haysan,
ka dibna waxay u istaageen Ilaahay diintiisa iyagoo mararka qaarkood gaajo
darteed dhagaxa ay caloosha ku xiran jireen.
Adduunyaduna haddii ay Ilaahay agtiisa qiimo ku leedahay Rasuulka SCW iyo
asxaabtiisa ayuu u doori lahaa. Rasuulkuna SCW wuxuu yiri isaga oo adduunyada ka
hadlaya “haddii ay adduunyadu Ilaahay agtiisa garab kaneeco u dhiganto, gaalka
kabbo biyo ah kama uusan waraabiyeen”. Sidoo kale wuxuu Rasuulku SCW Ilaahay ka
baryey in risqiga reer Maxammed noqdo quutul-yawm.
Asxaabta Rasuulkuna SCW waxa ay adduunyada furteen iyagoo qeydad iyo
go’yaal qaba, waxa ayna ka run sheegeen islaamnimadoodii, waxayna waqtigoodii ku
lumiyeen una dhinteen Alle dartiis.
Rasuulku SCW dagaalkii ka dib waa uu istaagay isaga oo Rabbigiis mahadinaya
oo ammaanaya, asxaabtuna gadaashiisa ayey safteen, wuxuuna yiri “Allahayow adiga
ayaa mahad kulligeed iska leh, Allahayow kii aad disho cid baajin kartaa ma
jirto, kii aad baajisana cid dili karta ma jirto, kii aad baadiyeysana cid
hanuuninn kartaa ma jirto, kii aad hanuunisana cid baadiyeyn kartaa ma jirto,
wixii aad diiddana cid bixin kartaa ma jirto, wixii aad bixisanah cid diidi
kartaa ma jirt, midkii aad fogeysid cid dhoweyn kartaa ma jirto, kii aad
dhoweysana cid dheereyn kartaa ma jirto, Allahayow dushayada ku fidi
barakaadkaaga, naxariistaada, fadligaaga iyo risqigaaga, Allahayow waxaan ku
weydiisanayaa nimco daa’im ah oo aan la teedi karin, dhammaanayn, Allahayow
waxaan ku weydiisanayaa kaalmo maalinka dhibka iyo nabadgelyo maalinka cabsida.
Allahayow waxaan kaa magan gelayaa waxa aad na siisey shartooda iyo waxa aad
naga celisay shartooda, Allahayow noo jeclow iimaanka, kuna qurxi quluubtayada,
noona nac gaalnimo, fisqi iyo caasinnimo, nagan yeel kuwa hanuunsan, Allahayow
nagu oofso muslinimnimo, naguna noolee muslimnimo, nana haleeshii kuwii
wanwanaagsanaa oo aan hoogin lana fitneyn, Allahayow laa gaalada, kuwa
Rasuulkaaga beeniyey, jidkaagana jeedinaya (leexinaya), korkoodana yeel
rijsigaaga iyo cadaabkaaga, Allahayow kufriga laa kuwa kitaabka la siiyey”.
Ka dib Rasuulku SCW markuu dhammeeyey duugitaankii shuhadada iyo ducadaanba
waxa ay u gaddoomeen isaga iyo ciiidankisa dhinicii Madiina, markii ay
laabteenna waxaa ka hor yimid gabdhihii mu’minaatka ahaa. Waxa ay la kulmeeen
gabadha la yiraahdo Xamna bintu Jaxshi, markaas ayaa loo sheegay in uu shahiidey
walaalkeed, cabdullaahi binu Jaxshi, waxay tiri “INNAA
LILLAAHI WA INNAA ILEYHI RAAJICUUN” dambi dhaafna waa u weydiisey.
Markaas ayaa haddana loo sheegay abtigeed Xamsa waxay tiri
“INNAA LILLAAH WA INNAA ILEYHI RAAJICUUN”
dambi dhaafna waa u weydiisey. Markaas ayaa sidoo kale loo sheegay in uu
shahiidey ninkeedii Muscab binu Cumeyr, markaas ayey qaylisay oo jeedsatay,
wuxuu markaas Rasuulku SCW yiri “ninku haweenta meel buu kaga yaal”. Ka dib waxa
ay soo mareen haweenay reer banii Diinaar ah oo ay shahideen ninkeedii,
aabbeheed iyo walaalkeed. Markii loo sheegay dhimashadooda, ayey tiri “Ka warama
Rasuulkii Alle SCW?”, markaas ayey dheheen kheyr buu ku sugan yahay Ummu
hebeleey,, Alle mahaddii buu ku sugan yahay iyo sida aad jeceshahay”, markaas
ayey tiri “ii dhoweeya aan arkee”, markii ay aragtay ayey tiri “dhibaato kasta
gadaashaa way yar tahay”.
Ka dibna waxay soo mareen Sacad binu Mucaad hooyadiis, Sacadna faraska
Rasuulka SCW ayuu hoggaanka u hayey, markaas ayuu Sacad yiri “Rasuulkii Allow
SCW waa hooyaday”, markaas ayaa Rasuulku SCW yiri “soo dhaweeya”, markii la soo
dhoweeyeyna wuu la istaagay, waxaana loo sheegay wiilkeedii Camar binu Mucaad in
uu shahiiday, markaas ayey tiri “Mar haddii aan ku arkay adiga (Nabiga SCW) oo
nabad qaba waan yaraystay dhibtii”.
Wuxuu Rasuulku SCW intaa ka dib u yeeray dadkii shuhadada ahaa ehelkoodii
wuxuuna yiri “dadkii la laayey waxa ay dhammaantood rafiiq ku yihiin Jannada,
wayna u shafeeco qaadayaan ehelkooda oo dhan”. Sacad hooyadisna wuxuu ku yiri
“bishaarayso una bishaaree (dadka)”, markaas ayey tiri “waan raalli noqonnay
Rasuulkii Allow SCW”, waxa kale oo ay tiri “Rasuulkii Allow SCW u bari dadkii ka
haray (shuhadadii)”, markaas ayuu Rasuulku SCW yiri “Allahayow quluubtooda ka
tagsii murugta kana ajar sii dhibaatadood, wanaajina kuwa haray haraagooda”.
Dadkii muslimiinta ahaa ee ku shahaday dagaalkii Uxud waxa ay ahaayeen 70
nin, waxayna kala ahaayeen hal nin oo yahuudii kasoo islaamay, 4 muhaajiriin ah
iyo 65 ansaar ah (41 Khasraj ah iyo 24 Aws ah). Dhinaca gaalada dadka laga
laayey khilaaf ayaa ku jira. Ibnu Isxaaq wuxuu sheegay in ay 22 ahaayeen laakiin
Mubar Kafuuri, wuxuu kitaabkiisa Raxiiqul-Makhtuumka ku leeyahay markii la
sameeyey baaritaan daqiiq ah oo la fiirshay dhammaan tafaasiishii goobta iyo
arrimihii la xiriirey dadkii gaalada laga laayey marxaladihii kala duwanaa ee
dagaalka, waxaa laga faa’iideysanayaa in ay ka dhimatay 37 nin ee ma aha 22 nin.
Calaa kulli xaal Ilaah baa ku cilmi leh intuu caddodkoodu ahaa.
Rasuulka SCW iyo asxaabtiisu waxa ay ku soo laabteem Madiina galabtii
Sabtida isla maalinkuu dagaalku dhacay oo ahayd 7dii bishii Shawaal, sannadkii
3aad ee hijriga, waxa ayna habeenkii Axadda baryeen Madiina iyaga oo aad u
ilaalinaya magaalada, gaar ahaan Rasuulka SCW.
Rasuulku SCW wuxuu ka yaabay in gaaladu ku fekeraan oo ay dhahaan “waxba ma
aannu soo faa’iideysan oo goobtii intaanu ku guuleysannay baannu iska soo tagnay
annaga oo aan nimankii dabar goyn oo Maxammed iyo raggi odeyaasha ahaaba joogaan
ee aan laabanno”. Wuxuu markaa Rasuulku SCW isug yeeray cidankiisi markii la
gaaray subaxii Axadda, 8dii Shawaal, wuxuuna amray ciidanka in cadowgii laga
daba tago si haddii ay Madiina dib ugu soo laabtaan loola dagaallamo, wuxuuna
yiri “qof aan shalay dagaalkii Uxud nala gelin nama raacayo”. Markaas ayuu
munaafaqii weynaa, Cabdullahi ibnu Ubey yiri “aan ku raaco” hase yeeshee
Rasuulku SCW wuu u diidey. Waxaa keliya oo Rasuulku SCW u oggolaaday in uu raaco
Jaabbir ibnu Cabdullaahi, oo aabbihis Uxud lagu diley, oo Rasuulka SCW ku yiri
“Rasuulkii Allow waan jeclaa in aan goob kasta kula jiro, laakiin aabbahay ayaa
iiga tegey gabdhihiisii”.
Asxaabtii Rasuulka SCW iyagoo ay ka muuqato daal iyo diif, badankoodna
dhaawac yihiin, ayey si dhakhso ah ugu hoggaansameen amarkii Rasuulka SCW.
Dabadeedna cadowgi ayaa la daba galay, markii ay muddo socdeen oo ay marayaan
meel Madiina u jirta 8 mayl oo la yiraahdo Xamraa-ul-Asad ayey degeen, waxaa
markaa soo maray nin la oran jirey Macbad ibnu abii Macbad oo reer Khusaaci ahaa
oo islaamay. Wuxuu ninkaasu yiri “Ilaah baan ku dhaartaye Maxammedow way na
dhibtay waxa adiga iyo asxaabtaada idin soo gaaray waxa aannu jecel nahay in
Ilaahay kaa caafiyo”. Rasuulku SCW wuxuu markaa amaray in uu ka daba tago Abuu
Sufyaan oo dhagro.
Ciidamadii qureysheed ee Abuu Sufyaan watay waxa ay arrintoodii noqotay
sidii uu Rasuulku SCW filayey oo markii ay 36 mayl ka socdeen Madiina ayey
qaarkood qaarka kale u dheheen “waxba ma aydin samayn maxaa yeelay inta aad
jebiseen (muslimiintii) ayaad ka soo tagteen iyaga oo ay u hareen madax mar kale
dagaal idiin ururineysa, war laabta ilaa aan soo cirib tirno”. Arrinkaas waxaa
khilaafay Safwaan ibnu Umaya oo yiri “ha samaynina sidaa maxaa yeelay waxa aan
ka baqayaa in auu idiin soo kulmiyo dadkii awal ka haray, war laabta idinka ayaa
guusha lehe, haddii aad laabataan anigu mas’uul kama ihi haddii la idinka
guuleysto’, hase ahaatee fikraddaa Safwaan ciidanka badankiisu way diideen
waxayna go’aansadeen in ay Madiina ku laabtaan, laakiin intii uuusan Abuu
Sufyaan ciidankii dhaqaajin ayaa waxaa soo maray Macbad ibnu abii Macbad Al-khusaaci.
Markaas ayaa Abuu Sufyaan ku yiri “war Macbad maxaad haysaa?”, wuxuu yiri
“Maxammed wuxuu la soo baxay asxaabtiisa isaga oo idin raadinaya oo wata ciidan
tiradiisa aanan hore u arag, wuxuu soo urursaday dadkii ka haray maalinkii Uxud
iyagoo ka qoomameysan fursaddii ay dayaceen”. Abuu Sufyaan markii uu hadalkaas
maqlay ayuu baqay wuxuuna yiri “war hooge maxaad sheegaysaa?”, wuxu Macbad yiri
“Ilaah baan ku dhaartaye ma arko in aad guuraysaan ilaa aad aragtaan fardaha
fooddooda ama uu idinkaga soo baxo ciidanka horraantiisu duudkaan gadaashiisa”.
Abuu Sufyaan wuxuu yiri “Ilaah baan ku dhaartaye waxa aannu isku raacnay in aan
ku laabanno oo aan soo dabargoyno”, Macbad ayaa yiri “waan kula talinayaaye
sidaa ha sameynin”.
Abuu Sufyaan iyo ciidankiisii waxaa ku dhacay cabsi iyo argagax waxa ayna
ka baqeen in Nabi Maxammed SCW ka daba yimaaddo oo intuu warjeefo uu guusha ka
qaato, sidaa darteed iyaga oo baqo ah ayey si degdeg ah ugu kaceen Makka. Waxaa
markaa ka hor yimid niman rakuubley ah oo reer Cabdiqays ah oo u socda Madiina,
markaas ayaa Abuu Sufyaan u sameeyey dacaayad uu rabo in uu Nabi Maxammed SCW
iyo ciidankiisa ku celiyo, kuna rido cabsi iyo baqdin si aysan uga daba imaan.
Nimankii ayuu ku yiri “ma iga gaarsiinaysaan Maxammed farriin, markaas aad Makka
timaaddaan ayaan awrtiinna idinkaga buuxinayaa sabiib”, waxay dheheen “waayahay”,
markaa ayuu yiri waxaad iga gaarsiisaan Maxammed in aannu isku raacnay in aannu
soo laabano si isaga iyo asxaabtiisa aannu u dabar goyno. Nimankii way soo
ambabexeen, markii ay soo gaareen Rasuulka SCW iyo asxaabtiiisii oo joogay
Xamraa-ul-Asad ayey u sheegeen farriintii Abuu Sufyaan oo ay ku dheheen “waa la
idiin soo kulmaye ka carara meesha”, hase yeeshee arrintaasi waxa ay u
siyaadisay muslimiintii iiman, waxa ayna dheheen “Alle ayaa nagu filan, isaga
ayaa talo saarasho u nimco lahaaday”. Allaahna isaga oo arrintaas tilmaamaya
wuxuu qur’aankiisa ku yiri:
((WAA KUWA AJIIBAY ALLE IYO RASUULKIISA KA DIB MARKUU
ASIIBAY DHAAWAC, KUWA WANAAGA SAMEEYEY EE KA MID AH (MUSLIMIINTA) OO DHAWRSADAY
WAXA AY LEEYIHIIN AJAR WAYN, WAA KUWA DADKU KU YIRI “DADKII AYAA IDIIN SOO
KULMAY EE KA BAQA OO AY ARRINTAASI U SIYAADISAY IIMAAN, WAXAYNA DHEHEEN ALLAA
NAGU FILAN ISAGAANA U NIMCO LAHAADAY WAKIILNIMO, WAXAY LA NOQDEEN NIMCO ALLE IYO
FADLI (IYAGOO) AYSAN TAABAN XUMAAN OOLA NOQDAY RAALI AHAANSHAHA ALLE, ALLENA
WAXA UU U SAAXIIB YAHAY FADLI WAYN, KAAS (IDIN LEH WAA LA IDIIN SOO KULMAY) HANA
KA BIQININA EE ANIGA IGA CABSADA HADAAD MU’MINIIN TIHIIN)), (Suuratu
Aali-Cimraan 172-175).
Rasuulku SCW wuxuu meeshii Xamraa-ul-Asad degganaa saddex beri, dabadeedna
maalinkii Arbacada oo bisha Shawaal ahayd 11 ayey meeshaa ka soo tageen.
Rasuulka SCW iyo asxaabtiisu markii ay soo laabteen ayaa Rasuulku SCW qabtay
ninkii la oran jirey Abaa Cisa Al-jumaxi oo ahaa ninkii aan soo sheegnay oo ka
mid ahaa dadkii Badar lagu qafaashay, Rasuulkuna SCW iska cafiyey markuu u dan
sheegtay, ballanna ka qaaday in uusan islaamka ka hor imaanayn laakiin ballantii
ka baxay, kana soo qayb glay dagaalkii Uxud. Markii ninkaas la qabtay oo
Rasuulka SCW loo keenay ayuu yiri “Maxamedow i sii daa oo i galladayso, ballan
baan kaa qaadayaa in aanan ku laaban wixii aan sameeyey oo kale”, hase yeeshee
Rasuulku SCW wuxuu yiri “dib dambe Makka ugu mushaaxi maysid oo oran maysid
Maxammed baan laba jeer soo khiyaameeyey, lagamana qaniino mu’minka god laba
jeer”. Wuxuu markaa Rasuulku SCW amray Subeyr binu Cawaam ama Caaskim binu
Thaabit in uu qoorta u dheereeyo, sidaas ayaana ninkaas qoorta loogu dheereeyey.
Sidoo kale markii uu dhammaaday dagaalkii Uxud ayaa waxaa Madiina yimid nin
jaajuus u ah reer Makka oo la oran jirey Mucaawiya binu abii Muqiira binu Caas.
Ninkaasi wuxuu ku soo degey oo magangalay Cusmaan binu Cafaan, oo ay ilma adeer
ahaayeen. Cusmaan Rasuulka SCW ayuu magangal u weydiiyey, Rasuulkuna SCW wuxuu
magangal siiyey saddex maalmood, wuxuuna u sheegay in uu dilayo hadduu saddex
maalmood ka dib Madiina ku arko. Markii Rasuulka SCW iyo ciidankiisii ay qureysh
ka daba tageen, oo ay saddex malmood Xamraa-ul-Asad degganaayeen, maalinkii
xigayna ay jidka ku sii jireen, ayuu ninkii muddadii la siiyey ka badsaday oo
afar maalmood Madiina joogey si uu sir badan u ururiyo. Markii ciidankii
muslimiintu soo laabteen ayuu cararay, markaas ayaa Rasuulku SCW ka daba diray
Seyd binu Xaarith iyo Cammaar binu Yaasir wuxuun amray in ay soo dilaan, markaas
ayey ka daba tageen oo soo dileen.
Dagaalkan Uxud waxa ay in badan oo culimada islaamka kamid ihi ka hadlaan
in natiijada dagaalku ay jab ku ahayd muslimiinta iyo in kale. Waxaa aan shaki
lahayn in awoodda ciidameed ee dagaalku ay doorkii labad u wareegtay dhinaca
gaalada, goobtii dagaalkana ay saydareeyeen, dhimashaduna u badnayd dhinaca
muslimiinta, koox muslimiinta ka mid ahina ay baqdeen, laakiin waxaa haddanaj
irey arrimo badan oo gaalada u diidey nasri iyo guul. Arrimahaas oo kala ah:
1. Ciidankii gaalada awood uma helin in uu qabsado fariisinkii ama goobtii
muslimiinta.
2. In badan oo ciidanka muslimiinta ka mid ihi uma cararin Madiina.
3. Ciidankii muslimiintu waxa ay ugu dambayntii ku soo urureen goobtii
dagaalka.
4. Qof ciidanka msulimiinta ka mid ah gaaladu ma aysan qafaalan.
5. Qaniimo lagama furan ciidankii muslimiinta.
6. Caadadii waagaas waxa ay ahayd in ciddii guuleysata ay saddex maalmood
goobta jooogto hase yeeshee ciidankii gaaladu isla markiiba way carareen oo
goobtii dagaalka waxaa u haray ciidankii muslimiita.
7. Ciidankii muslimiinta ayaa maalinkii oo dhan meesha joogey o meydkoodii
aastay.
8. Ciidankii gaaladu kuma dhiiran in uu aado Madiino oo wax yeelleeyo
dadkii musliminta ahaa.
9. Markii ay ciidankii muslimiintu ka daba tageen gaalada oo gaareen
Xamraa-ul-Asad, ciidankii gaaladu ma soo laaban ee waxay fidiyeen dacaayad,
wayna sii baqdeen.
10. Ciidankii muslimiintu waxa ay Xamraa-ul-Asad degganaayeen saddex
maalmood oo dadkii carradas deganaa oo dhan ogadeen.
Haddaba arrimahaas oo dhan waxa ay ina tusinayaan oo laga qaadanayaa in
ciidankii gaaladu aysan guuleysan ee arrintu ahayd in muslimiintu dhimasho
badnaayeen hase ahaatee ay qaybo badan ku guuleysteen. Labada qolona khasaare uu
soo gaaray. Allaahna isaga oo tilmaamaya in labada qoloba uu khasaare soo gaaray
wuxu qur’aankiisa ku yiri:
((HADDUU IDIN TAABTAY DHAAWAC WAXAA XAQIIQDII
NIMANKANA TAABTAY DHIB LA MID AH)), (Suuratu Aali-Cimraa 140).
Dagaalka Uxud waxaa si aad ah uga hadashay una qaadaa dhigtay Suuratu
Aali-Cimraan oo Allaah uga hadlay in ku dhow 60 aayadood marka laga bilaabo
aayadda 121 ilaa lagu dhawaado dhamaadka suuradda. Sidoo kale dagaalkaas wuxuu
Ilaah ka muujiyey calaamooyin wuxuuna ku kala saaray mu’miniintii iimaankoodu
dhabta ahaa iyo munaafaqiintii iimaankooodu beenta ahaa. Allaahna wuxuu yiri:
((MA AHAANIN ALLE MID UGA TAGAYA MU’MINIINTA WAXAAD
KU SUGASN TIHIIN ILAA UU KALA SOOCO KAN XUN IYO KAN WANAAGSAN, ALLENA MA AHAN
KII IDIN TUSINAYA WAXA MAQAN, HASE YEESHEE WUXUU ALLE RUSUSHIISA U DOORTAA
CIDDUU DOONO, MARKA RUMEEYA ALLE IYO RASUULKIISA, HADDII AAD RUMAYSAAN (ALLE IYO
RASUULKIISA SCW) OO AAD BAQDAAN WAXAAD LEEDIHIN AJAR WAYN)), (Suuratu
Aali-Cimraan 179).
Culimada islaamku aad ayey uga hadlaan xikmadaha iyo faa’iidooyinka ku
sugnaa dagaalkaas iyo sida Rabbi uu u kala saaray mu’miniintii iyo
munaafaqiintii. Ibnu Qaymi Al-jawsi wuxuu uga hadlayaa kitaabkiisa
Saadul-Macaadka isaga oo waliba aad u sharaxaya xikmadahaas, cadeeyeyna
faa’iidooyinka ku jira iyo waxa laga qaatay, sidoo kale Ibnu Xajar Al-casqalaani
wuxuu uga hadlay kitaabkiisa Fatxul Baariga, Mubaar kafaarina Raxiiqa ayuu ku
soo sardinayaa hadalkaas Ibnu Xajar, wuxuuna yiri Ibnu Xajar “waxa ay culimada
islaamku dheheen qisada Uxud iyo waxa ku dhacay muslimiinta oo ah faa’iidoyin
iyo xikmo Rabbaani ah iyo arrimo waaweyn, waxaa ka mid ah; musliminta oo ogaatay
cirib xummada ya leedahay mcaasida iyo amarka Rasuulka SCW oo la khilaafo, maxa
yelay raggii gumaadda ahaa (50kii nin) markii ay ta’wiiliyeen amarkii Rasuulka
SCW oo ay khilaafeen ayaa msulimiinta jabkii ku yimid”. Allaahna isaga oo
arrintaa tilmaamaya wuxuu qur’aankiisa ku yiri:
((XAQIIQDII ALLE WUU IDIINKU RUN SHEEGAY YABOOHIISII
MARKAAD KU DILAYSEEN IDANKIISA ILAA AAD FASHILANTEEN OO AAD AMARKA KU DOODEEN
AADNA CAASIDEEN (AMARKA RASUULKA SCW) KA DIB MARKII AAD ARAGTEEN WAXAAD
JECESHIHIIN, WAXAA IDINKA MID AH QOF ADUUNYO DOONAYA, WAXAANA IDINKA MID AH QOF
AAKHIRO DOONAYA, MARKAASUU IDINKA JEEDIYEY XAGGOODA SI U IDIIN IMTIXAAMO KA
DIBNA WUU IDINKA CAFIYEY, ALLENA WUU KU FADLI LEEYAHAY MU’MINIINTA)), (Suuratu
Aali-Cimraan 152).
Waxaa haddaba maanta jira in dad badan oo muslimiin ah ay khilaafayaan
amarkii Alle iyo kii Rasuulkaba SCW, waxay naftooda iyo sheydaan u qurxiyaanna
ay sameynayaan isla markaasna ay doonayaan in Alle u gargaaro. Allaahna wuxuu
qur’aankiisa ku sheegay aayado badan oo ka hadlaya raacitaanka Allaah iyo
Rasuulka SCW, wuxuuna ka digey in Rasuulka SCW la khilaafo sida ay aayaddani
caddeyneysaba:
((HAKA DIKTOONAADAAN KUWA KHILAAFAYA (RASUULKA SCW) AMARKIISA IN AY ASIIBO
FIDNO (MUSIIBO) AMA UU U YIMAADO CDAAB DARAN)), (Suuratu-Nuur 63).
Sidoo kale wuxuu Ibnu Xajar Fatxul Baariga ku yiri “Xikmadaha kale ee laga
qaadanayo dagaalkaas waxa ka mid ah in weligeedba caadada Rususha iyo dadka
raacaba ay ahayd in marka hore la imtixaamo, cirib dambeedkana ay iyagu
lahaadaan. Sidoo kale waxa ay xikmad kale tahay in haddii mar kasta ay
muslimiintu guuleystaan ay dhici karto in dadka qaarkood is cajabiyaan oo ay
hilmaamaan nasriga Alle iyagoo u heysta in ay iyagu guusha keensadeen”.
Xikmadda ugu dambaysa waxa ay tahay in haddii muslimiintu ay mar walba
guuleystaan ay ku dhex dhuuman kari lahaayeen dad badan oo aan ka mid ahayn,
mana ay kala soocmeen kuwa iimaankooda ka run sheegaya iyo kuwa aan ka run
sheegayn, waana sida Cabdullaahi binu Ubay iyo kooxdiisii ay ku soo galeen
islaamka ka dib markii ay maqleen in muslimiintii ay ku guuleysteen Badar oo
jebiyeen nimankii xoogga badnaa ee qureysh, waxa ayna muslimiinta dhexdooda ku
qarsanayeen gaalnimo iyagoo muujisanaya islaam, laakin wuxuu Ilaahay bannaanka
sirtoodii soo dhigay dagaalkii Uxud markii ay dhibtu timid, waxayna muslimiintii
ogaadeen in ay gudahooda cadow ku leeyihiin, ka dibna way ka digtoonaadeen oo u
diyaar garoobeen, sideedana dadku marka hore ee nabadda way isku dhex jiraan oo
qof walba islaamnimo ayuu muujisanayaa, laakiin markii fitno iyo imtixam
yimaaddaan ayaa la kala baxayaa, lana kala ogaanayaa ciddii uu iimaanku dhab ka
ahaa iyo ciddii uusan dhab ka ahayn. Allaahna isagoo arrintaa ka hadlaya wuxuu
qur’aankiisa ku yiri:
((DADKU MA WAXA U MALEEYEEYEY IN LOOGA TAGAYO WAAN
RUMAYNAY IYAGOON LA IMTIXAAMIN, XAQIIQDII WAAN IMTIXAANAY KUWII KA HOREEYEY,
ALLENA WAA UU KALA MUUJIYEY KUWII RUNTA SHEEGAY IYO KUWII BEENTA SHEEGAY)), (Suurtul-Cankabuut
1-2).
   | |
Home
Up
Qur'aan Self-Study
Islamic
Links
Isfa Online Academy
Sheekhdirir.com
Houseofquran.com
Duruus
Daarulcilmi.com
|
